Maandamano Tanzania: Kwanini vuguvugu la Gen Z si la Tanzania peke yake?

Kuna namna nyingi unazoweza kuyangalia maandamano, ghasia na mauwaji yaliyotokea wiki uchaguzi wa Oktoba 29, 2025 nchini Tanzania. Kila namna itachangia pia mbinu na hatua zitakazotumika kuwajibisha na kuzuia pia kile kilichotokea kisijirudie.

Unaweza kuangalia kwa jicho la kisiasa zaidi, ukasema kile kilichotokea ni ishara ya chama tawala Chama Cha Mapinduzi (CCM) kufilisika, na kwamba baada ya miaka zaidi ya 60 ya kuwepo madarakani na kujaribu kila mbinu ya kuendelea kusalia madarakani, sasa wamepata kiboko yao – vijana wamejitokeza na kiikataa CCM kwa kutumia njia ngumu ambayo haikuwahi kudhaniwa kwamba itatokea Tanzania.

Unaweza pia kuyaangalia yale matukio kwa lenzi ya kimamlaka thabiti yenye mkono wa chuma. Ukawaangalia wale vijana kama wahalifu na ukataka uwaadhibu kwa namna unayoamini itawashikisha adabu na kuwaonya wengine wenye mawazo kama hayo hata wasifikirie kufanya hivyo kamwe.

Ukawakusanya vijana zaidi ya 400, baadhi yao watoto wa chini ya umri wa miaka 18 kutoka Dar es Salaam na mikoa mingine nchini, ukawaburuza mahakamani kwa tuhuma za uhaini – kosa kubwa kabisa la kisheria nchini Tanzania linaloadhibiwa kwa adhabu ya kunyongwa hadi kufa ukikutwa na hatia.

Lakini unaweza pia kuyaangalia maandamano yale na mauwaji yaliyofata kwa jicho la kile kinachofanyika duniani kote; sababu za kufanyika kwake, washiriki wake – ambao wengi ni vijana – na nini wengine wamefanya kuitikia maandamano hayo na mzizi au kiini cha kutokea kwa maandamano yenyewe.

Makala hii inachukua jicho hili la mwisho na kudadisi vijana – au kama wanavyofahamika Gen Z, maandamano yao na mapinduzi ya kisiasa wanayoyafanya duniani kote.

Orodha ya watuhumiwa wa uhaini na makosa mengine kutokana na maandamano ya Tanzania hivi karibuni ni ndefu, na ni rahisi kuhisi uvivu kuisoma, zaidi ya 600. Lakini unapotulia na kuidadisi unagundua taarifa zinazosimulia si tu wasifu wa watuhumiwa wenyewe bali kudokeza picha kubwa ya simulizi ya kile wanachopitia vijana wengine barani Afrika na dunia kwa ujumla, na hatua wanazochukua kupambana na mifumo na maamuzi ya serikali wasiyoifurahia.

Kati ya watuhumiwa wanaofikishwa mahakamani, kuna mtuhumiwa Hodeni Kaisari Kione kutoka Iringa mwenye umri wa miaka 13 tu, huku mtuhumiwa mwenye umri mkubwa kabisa akiwa na miaka 49 ambaye ni Athuman S/O Ally kutoka Kigamboni jijini Dar es Salaama, kwa mujibu wa nyaraka za Mahakama . Maana yake ni kwamba tuhuma hizi zimewagusa si kundi la umri fulani pekee lakini zimesambaa kwa karibu rika zote.

Hata hivyo, kundi kubwa zaidi la watuhumiwa ni wale wa kati ya miaka 19 na 26. Kwa mujibu wa tafsiri ya taifa ya vijana na takwimu za Shirika la Taifa la Takwimu kundi lenye umri wa miaka kati ya 15-35 ni asilimia 34.5. Lakini takwimu zingine zinaonyesha kwamba zaidi ya 60% ya Watanzania wapo chini ya umri wa miaka 25

Kwa maneno mengine, mamlaka zinapambana na kitovu cha raia wake.

Mchanganuo wa kazi wanazozifanya pia unaibua simulizi nyingine. Idadi kubwa zaidi ya waliokamatwa wanajishughulisha na shughuli za kawaida. Asilima 31% ni madereva, kati yao asilimia 10 ni madereva boda boda wakifuatiwa na wajasiliamali ambao ni 28, ambapo hawa wengi wanaoshutumiwa aidha kushiriki njama au wenyewe kufanya uhaini.

Kwa maneno mengine, zaidi ya nusu ya wanaohusishwa na jaribio la kupindua serikali si tu kwamba ni watoto na vijana, lakini pia ni kundi la watafutaji wa kipato katika sekta isiyo rasmi ambayo hutumika kama kipimo cha upatikanaji wa ajira au fursa rasmi za kujipatia kipato.

Duniani kote, na hasa barani Afrika, sekta hii pia imekuwa chanzo cha manung’uniko na hasira kubwa ya vijana kwani huwa hatarini zaidi katika mitikisiko ya kiuchumi.

Umuhimu wa kuchambua umri na shughuli za uchumi za watuhumiwa uhaini unatoa fursa ya kulinganisha kilichotokea katika wiki ya maandamano nchini Tanzania na kile kinachoendelea barani Afrika na duaniani kote.

Serikali inasisitiza kukiita kile kilichotokea kuwa ni vurugu badala ya maandamano na Rais Samia akaitaka Tume aliyoiunda kutathmini kama kulikuwa na njia mbadala zaidi ya maandamano, uvunjifu wa amani, na vitendo vya uchomaji, ili kushughulikia changamoto kati ya tume, vyama vya siasa, na serikali, kama ziko. Lakini hicho hakibadilishi ukweli kwamba kilichotokea hakina upekee wa Tanzania tu bali ni kitu ambacho kimeshuhudiwa pia mahala pengine Afrika na dunia kwa ujumla, huku katika baadhi ya maeneo kikiwa na matokeo makubwa zaidi.

Ripoti ya taasisi ya utafiti na maarifa ya Tricontinental: Institute for Social Research yenye kichwa cha habari ‘Seven Theses on the Gen Z Uprisings in the Global South’ imeweka bayana mambo saba yanayozungumzia harakati za kisiasa za Gen Z na namna wanavyoonesha na kuwasilisha malalamiko na hasira zao.

Kwanza wanasema hasira za vijana hawa zitokanazo na sera mbalimbali zinazotungwa na nchi husika katika kubana matumizi na kulipa madeni ya nchi badala ya kutatua changamoto za kila siku za vijana.

Pamoja na sera hizi, majanga yatokanayo na mabadiliko ya tabia nchi na vita zisizoisha, hasa kwa nchi za Afrika ambazo serikali zake hazitoi majawabu ya kutosha kutatua changamoto za vijana, zimechochea hasira za vijana hawa na kuwasukuma kutaka mageuzi ya kisiasa

Ukosefu wa ajira pia ni sababu nyingine inayotajwa huku utafiti ukieleza namna ambavyo kumekuwepo na upatikanaji mkubwa wa elimu lakini pasipo fursa za kuitumia elimu hiyo kupitia ajira au vyanzo vingine vya kipato vilivyo rasmi na vya kudumu.

Haishangazi kuona kwamba watuhumiwa wengi katika kesi ya uhaini ni vijana kutoka sekta isiyo rasmi wanaojihusisha zaidi na udereva na ujasiria mali kujipatia vipato vyao.

“Mifumo ya kisiasa iliyopo hivi sasa haina majibu ya hasira na matakwa ya Gen Z. Katiba haziakisi mahitaji ya kila siku ya vijana na ngazi zingine za uwajibikaji kama mahakama ni kama vile zinaishi katika sayari yao wenyewe. Njia pekee ya namna vijana hawa wanawasiliana na kuhusiana na dol ani kupitia kwa watumishi wa umma wasiojali mahitaji na matakwa yao huku vyombo vya usalama vikiwafanyia ukatili kila uchao,” inasema sehemu ya ripoti ya Tricontinental: Institute for Social Research.

Siasa za vyama vya ukombozi pia zimetajwa kuwa ni sehemu ya chanzo cha hasira ya Gen Z huku utafiti ukisema vyama hivyo vimeishiwa mawazo mbadala ya kuendesha nchi hizo na sasa vijana wamedhamiria kuvitoa madarakani

Ripoti inamtolea mfano ‘influensa’ wa mitandao ya kijamii na meya wa jiji la Kathmandu la Nepal Balen Shah, kwa mfano, amekuwa kinara wa kampeni iliyojulikana kama ‘kuvitupilia mbali (vyama) vyote’ akiwatia moyo vijana kukataa siasa za vyama – hasa vile vya ukombozi – na kupiga vita tabaka la watu wenye kipato cha kati

Ripoti inagusia pia namna ambavyo mifumo mipya ya ajira za siku hizi zilivyotengeneza jamii isiyoweza kujumuika na kupigania maslahi yao kwa pamoja kama ambavyo ilivyokuwa hapo zamani ambapo vyama vya wafanyakazi viliwaleta wafanyakazi pamoja na kuunganisha nguvu kupigania maslahi yao. Leo hii, ripoti hiyo inasema, mitandao ya kijamii ndio imekuwa majukwaa ya kukusanyika, kupashana habari na kuunganisha nguvu ya kupigania maslahi ya makundi mbali mbali ya watu – hasa vijana – ambao kama ilivyo kwa Tanzania, ajira zao kubwa au vyanzo vyao vikubwa vya mapato ni kuendesha bodaboda, biashara ndogo ndogo mitandaoni na kazi zingine zisizo rasmi.

“Ni rahisi kuhitimisha kwamba mitandao ya kijamii yenyewe ndio kiini cha wimbi la maandamano. Mitandao hii ni nyenzo ya mawasiliano tu, ambayo imesaidia kutoa au kupitisha hasira na malalamiko na mbinu, lakini si chanzo cha dukuduku (la Gen Z)” imeandika sehemu ya ripoti hiyo

Muktadha kama huu unaonesha bayana kwamba ikiwa kilichotokea Tanzania si maalumu kwa Tanzania pekee basi mbinu ya kushughulika na vijana pia haiwezi kuwa ya kipekee kwa Tanzania. Bali inahitajika namna ya kushughulika na mizizi ya changamoto ya kizazi kwa ujumla badala ya kupambana na viashiria vya juu juu tu tena kwa mabavu.