Licha ya kwamba mamlaka ya chakula na madawa ya Iran inazalisha zaidi ya 90% ya dawa nchini humo, lakini kwa hivi sasa inakabiliwa na uhaba wa malighafi kutokana na marufuku ya uagizaji. Mfamasia mmoja ambaye alizungumza kwa sharti la kutotaja majina yake alisema kwamba “madawa mengi ya kuokoa maisha hayapatikani tena” akiongeza kuwa mgogoro wa usambazaji dawa umezidi kuwa mkubwa katika miezi ya karibuni. Iran pia imeshindwa kufanya manunuzi ya dawa muhimu za wagonjwa wa saratani tangu kurejeshwa kwa vikwazo mnamo mwezi Septemba.
Kuanzishwa kwa kile kinachojulikana kama utaratibu wa kurudisha tena vikwazo na kurejesha vikwazo vyote vya awali vya Umoja wa Mataifa ilikuwa ni hatua iliyochochewa na Ufaransa, Ujerumani na Uingereza, mataifa matatu yaliyotia saini makubaliano ya nyuklia ya Iran ya 2015 ili kuweka shinikizo kwa wenye mamlaka huko Tehran kubadili mwelekeo wa mpango wao wa nyuklia.
Kama anavyosema Jerg Gutmann, profesa wa sheria ya tabia na uchumi katika Chuo Kikuu cha Hamburg cha Ujerumani, “shinikizo la vikwazo linapaswa kuwalazimisha watunga sera kubadili sera”, lakini kiuhalisia umma ndio unaumia zaidi.
Vikwazo sio hatua sahihi
Profesa mwingine wa masuala ya afya na ustawi wa kijamii kutoka Chuo Kikuu cha Essex nchini Uingereza Reza Majdzadeh anasema mara kwa mara kumekuwa na mazungumzo ya kwamba “vikwazo huwa njia sahihi”. Anasema kwa muktadha wa kiafya hilo halina mashiko kwasababu hata kama vitawalenga watu fulani, lazima viwe na athari kubwa zaidi ya wale waliolengwa.
Majdzadeh ametumia miaka mingi kufanya utafiti wa athari za vikwazo katika mifumo ya afya kwa nchi kama Afghanistan na Iran. Majdzadeh na Gutmann ni waandishi wenza wa utafiti uliochapishwa katika jarida la kitabibu Lancet mapema mwezi Novemba, jinsi kurejeshwa kwa vikwazo vya Umoja wa Mataifa kutaathiri mfumo wa afya nchini Iran.
Utafiti unaonyesha kwamba vikwazo vilivyowekwa ili kutekeleza majukumu ya kimataifa vina madhara mengi yasiyotarajiwa kwa afya ya umma katika nchi zinazolengwa – hasa kutokana na upatikanaji mdogo sana wa madawa muhimu na vifaa vya matibabu. Uzoefu wa awali unaonyesha kwamba bei za dawa muhimu zinaweza kupanda kwa 300% katika hali kama hizo.
Wafanya magendo, magenge ya madawa ya kulevya yakijinufaisha
Nchini Iran, watu maskini ndio wanaathirika zaidi, huku hali ikizidi kuwa mbaya zaidi kutokana na usimamizi mbovu wa muda mredu na mfumuko mkubwa wa bei. Wale walio na uwezo hutegemea marafiki na jamaa walio ng’ambo ili kupata usaidizi, lakini familia maskini zaidi zinalazimika kutafuta dawa kwenye soko lisilofaa.
Mashirika ya kimagendo na magenge ya dawa za kulevya ni miongoni mwa wanaopata faida kubwa zaidi, wakiuza dawa ambazo hazijakaguliwa na wakati fulani zilizoisha muda wake kwa wale walio na uhitaji mkubwa. Kulingana na mfamasia mmoja, zipo chaneli nyingi za mtandao wa Telegram zilizo na maelfu ya wanachama ambako dawa zinauzwa.