Kwanini vita dhidi ya ukatili wa wanawake ni ya kipekee?

Imeboreshwa Dakika 21 zilizopita

Dunia imeadhimisha siki ya kupinga ukatili dhidi ya wanawake hivi karibuni tu lakini kila siku, wanawake na wasichana 137 huuawa na wenzi wao au watu wa familia. Kwa mwaka 2024 pekee, wanawake na wasichana 50,000 waliuawa katika mazingira ya nyumbani mmoja kila baada ya dakika 10, kulingana na takwimu za UNODC na UN Women.

Ni takwimu zinazoonyesha sio tu ukubwa wa tatizo, bali pia udhaifu wa mifumo ya ulinzi, sheria na jamii kwa ujumla.

Kwa upande mwingine, mauaji ya wanawake hayajawahi kupungua kwa kiwango cha kutosha kuashiria mafanikio ya kimfumo. Mwaka 2025, wanawake 83,000 waliuawa kimakusudi duniani, na 60% ya vifo hivyo vilisababishwa na watu wa karibu. Hali hii inadhihirisha kwamba tatizo ni la kimataifa, linadumu, na linahitaji hatua za dharura.

Umoja wa Mataifa (UN) inakadiria zaidi ya wanawake 818 milioni duniani wamepitia ukatili wa kimwili au kijinsia idadi inayokaribia idadi ya watu wote wa Kusini mwa Jangwa la Sahara.

Huu ni mzizi mwingine unaoonyesha kwa nini vita dhidi ya ukatili wa wanawake haiwezi kufananishwa na vita nyingine yoyote ya haki za binadamu.

Umoja wa Mataifa unapozungumzia ‘femicide’, unalenga mauaji yanayofanywa kwa misingi ya jinsia, mara nyingi na watu wanaofahamiana kwa karibu na waathiriwa. Ni tofauti na uhalifu mwingine kwa sababu mtuhumiwa ni mtu ambaye angepaswa kuwa mlinzi: mwenzi, mume, baba, kaka au jamaa.

Ukatili huu mara nyingi unaanzia mbali kabla ya mauaji kutokea kwenye vitisho, udhibiti wa tabia, uonevu, unyanyasaji wa kihisia, unyanyasaji wa kiuchumi au kuingiliwa kwa maisha mtandaoni.

Wataalamu wa UN Women wanakumbusha kuwa ukatili wa kidijitali huweza kuibadilisha sura yake na kuwa ukatili wa kimwili, kisha kuwa mauaji.

Ndiyo maana mapambano haya ni ya kipekee: ni vita dhidi ya adui ambaye mara nyingi yuko ndani ya nyumba na ndani ya maisha ya kila siku ya mwanamke.

Jamii nayo ina nafasi ya ajabu, lakini mara nyingi inabaki kimya kwa kuhalalisha mila kandamizi, kwa kumtisha mwathiriwa anyamaze, au kwa kutokuwa na mifumo salama ya kutoa taarifa. Huu ni ukatili unaokua ndani ya giza la kimya na kuimarishwa na mifumo isiyowalinda wanawake ipasavyo.

Kipengele kingine kinachofanya vita hii kuwa ya tofauti ni namna sababu za mauaji zinavyotofautiana kati ya wanaume na wanawake. Wakati ni asilimia 11 tu ya wanaume wanaouawa na watu wa familia au wenzi, zaidi ya asilimia 60 ya mauaji dhidi ya wanawake hutokea katika mazingira hayo.

Hii inaonyesha kwamba suala hili sio la uhalifu wa kawaida pekee, bali la mfumo wenye mizizi katika ubaguzi wa kijinsia, dhana ya umiliki wa wanawake, ukosefu wa usawa wa kiuchumi, na kutokuwepo kwa ulinzi wa mapema.

Aidha, takwimu za kikanda zinaonyesha tofauti kubwa: Afrika ina kiwango cha juu zaidi cha mauaji ya wanawake na wasichana na wenzi (3 kwa kila wanawake 100,000), ikifuatiwa na Amerika, Oceania, Asia na Ulaya.

Hii inaonyesha namna tamaduni, sheria, na usalama wa kijamii vinavyoathiri uwezekano wa mwanamke kuuawa na hivyo kuufanya ukatili huu kuwa wa kipekee katika asili na katika ukubwa wake.

Sehemu kubwa ya mauaji ya wanawake nje ya mazingira ya nyumbani hayapewi uainishaji maalum kama femicide. Yanaishia kuingizwa katika kundi la “mauaji ya kawaida”, jambo linalozuia mataifa kutambua ukubwa halisi wa tatizo.

Bila takwimu sahihi, hakuna sera sahihi, hakuna ulinzi wa kutosha, na hakuna hatua za mapema zinazoweza kupunguza vifo hivyo.

UN Women na UNODC sasa zinashirikiana na mataifa kupitia mfumo mpya wa takwimu wa 2022 ili kuboresha udhibiti, ufuatiliaji na utofautishaji wa mauaji yanayowalenga wanawake kwa sababu ya jinsia zao.

Kwa kuwa ukatili huu unagusa karibu nusu ya jamii ya dunia, na unadumu katika vizazi na vizazi, unaathiri uchumi, elimu, afya, na utulivu wa kijamii. Hivyo, vita dhidi ya ukatili wa wanawake si kampeni nyingine tu ni mapambano dhidi ya janga la kimataifa lenye mizizi mirefu na matokeo ya muda mrefu.