Kwanini wanawake huathiriwa zaidi na maradhi ya njia ya mkojo kuliko wanaume na jinsi ya kuyazuia

Je, umewahi kujisikia kulazimika kwenda chooni kwa haraka lakini hakuna mkojo unaotoka?

Au kuhisi kuungua au maumivu wakati wa kukojoa?

Hizi ni dalili za wazi za maambukizi ya njia ya mkojo (UTI) au ukipenda shango, hali inayoweza kuwa chungu na yenye usumbufu mkubwa.

Kote duniani, inakadiriwa kuwa zaidi ya watu milioni 400 hupata shango kila mwaka.

Ingawa maambukizi haya huweza kuwapata watu wa jinsia zote na watoto, wanawake ndiyo wanaoathirika zaidi.

Takribani nusu ya wanawake duniani wanakumbwa na UTI angalau mara moja maishani mwao.

Kwa kuwa UTI ni miongoni mwa maambukizi ya kawaida duniani, bado kuna maswali kuhusu jinsi bora ya kuyatibu, hasa katika zama hizi za ongezeko la usugu wa vimelea dhidi ya dawa za antibiotiki.

Tumezungumza na wataalamu kujua kile tunachopaswa kuelewa na hatua tunazoweza kuchukua ili kujikinga na maambukizi haya.

UTI ni maambukizi yanayotokea kwenye sehemu yoyote ya mfumo wa mkojo, hasa urethra (mrija wa kupitisha mkojo), kibofu cha mkojo, na katika visa vya hatari zaidi, figo.

Mara nyingi, maambukizi haya husababishwa na bakteria wanaoingia kwenye njia ya mkojo kupitia urethra hasa kutoka eneo la haja kubwa.

Bakteria wa E. coli ni miongoni mwa waenezaji wakuu.

Wanawake na wasichana huwa katika hatari zaidi kwa sababu urethra yao ni fupi, hivyo ni rahisi kwa bakteria kupenya hadi kwenye kibofu.

Zaidi ya hapo, wanawake waliokoma hedhi wako kwenye hatari zaidi kwa sababu kiwango cha homoni ya estrojeni hupungua.

Homoni hii husaidia kudumisha uwiano wa bakteria wazuri ukeni.

Kupungua kwake huongeza uwezekano wa kupata UTI.

Dalili hutofautiana kwa kila mtu, lakini baadhi ya dalili kuu ni:

Kwa wazee, UTI huweza kuonekana kupitia mabadiliko ya tabia kama kuchanganyikiwa au hasira.

Kwa watoto, kukojoa kitandani au kutapika kunaweza kuwa dalili.

Kwa baadhi ya wanawake, mwili unaweza kujiponya wenyewe bila dawa.

Lakini kwa wengine, antibiotiki huhitajika.

Kwa sasa, UTI ni mojawapo ya magonjwa yanayochangia zaidi matumizi ya antibiotiki.

Lakini kutokana na usugu unaojengeka dhidi ya dawa hizi, wanasayansi wanachunguza mbinu mbadala za tiba.

Dkt. Katherine Keenan, ambaye amefanya utafiti kuhusu UTI sugu Afrika Mashariki (ikiwemo Tanzania), anasema nusu ya wagonjwa waliopimwa walikuwa na vimelea sugu kwa dawa nyingi.

Unyanyapaa na aibu ni changamoto nyingine.

Baadhi ya wanawake hujihisi kuaibika kuzungumzia dalili zao kwa kuhofia kuhusishwa na magonjwa ya zinaa.

“Wengine walifikiri kuwa walipata UTI kwa sababu wapenzi wao waliwasaliti, au walikuwa na magonjwa ya zinaa. Baadhi walikuwa wakisema, ‘Sijui nini kibaya na mwili wangu – najihisi kama nimeharibika.'”

– Dkt. Keenan

Kwa mujibu wa tafiti ya Global Burden of Disease, zaidi ya asilimia 50 ya wagonjwa wa UTI hupata matatizo ya afya ya akili kama msongo wa mawazo na huzuni.

UTI si ugonjwa wa zinaa, wala hauambukizwi kutoka mtu hadi mtu.

Hata hivyo, tendo la ndoa linaweza kuongeza hatari ya kupata maambukizi kwa kusukuma bakteria kutoka haja kubwa hadi kwenye urethra.

NHS inapendekeza kukojoa mara moja baada ya tendo la ndoa kusaidia kusafisha bakteria walioweza kuingia.

Kwa wale wenye UTI za kurudia, daktari anaweza kuagiza antibiotiki ya kunywa mara baada ya tendo la ndoa.

Kipimo bora cha UTI ni kipimo cha mkojo cha mid-stream culture, ambapo mkojo unatumwa maabara kuchunguzwa.

Kulingana na matokeo, daktari ataweza kuchagua dawa inayofaa.

Hata hivyo, wataalamu wengine wanasema kipimo hiki kinaweza kuwa cha zamani na daktari anapaswa kuzingatia pia dalili na historia ya mgonjwa.

Hata hivyo, baadhi ya wataalam wanaonya kuwa vipimo vya utamaduni wa UTI vimepitwa na wakati na madaktari wanapaswa kuzingatia dalili na historia ya matibabu ya mgonjwa.

Jaribio la kutunza mkojo lilitengenezwa katika miaka ya 1950 na mwanasayansi anayeitwa Edward Kass, kulingana na data alizopata kutoka kwa wajawazito wenye pyelonephritis – maambukizi ya figo.

“Tumechukua kiwango hicho hicho na kukitumia kwa wanawake ambao si wajawazito, wanawake wa rika zote, wanaume, watoto, vijana, watu wa kila aina,” anasema Dk Khasriya.

Ikiwa unashuku kuwa una UTI, unapaswa kutafuta ushauri kutoka kwa mtoa huduma wako wa afya.

Inakadiriwa kuwa asilimia 25 ya wanawake waliopata UTI wataendelea kupata tena ndani ya miezi au mwaka mmoja.

Wengine hupata hata zaidi.

Wapo pia wanaougua UTI za kudumu (chronic UTI), ambapo mtu hupata dalili kila siku.

Tafiti zinaonyesha kwamba bakteria wanaweza kujificha kwenye ukuta wa kibofu na kuunda tabaka linaloitwa biofilm, linalowakinga dhidi ya kinga ya mwili na dawa.

Njia za Kuzuia UTI (kwa ushauri wa NHS):

Shirika la NICE nchini Uingereza linapendekeza:

Pamoja na UTI zinazojirudia, kuna ufahamu unaoongezeka wa UTI sugu – wakati mwingine hujulikana kama UTI ya muda mrefu au iliyopachikwa – ambapo watu hupata dalili za UTI kila siku.

Utafiti umeonyesha kuwa katika baadhi ya matukio, bakteria wanaweza kuvamia utando wa kibofu na kujificha ndani ya seli za mwili.

Bakteria pia wanaweza kujishikamanisha na ukuta wa kibofu cha mkojo na kujificha chini ya safu ya matope ya kinga inayojulikana kama biofilm, na kuiruhusu kukwepa mwitikio wa kinga ya mwili na viuavijasumu.

Jinsi na kwa nini mtu hupata UTI ya mara kwa mara au sugu ni jambo ambalo Dk Khasriya na watafiti wengine wanatamani kufichua.

“Tunafikiri kuna taarifa nyingi zinazokosekana kwa sababu hakuna utafiti wa kutosha kuhusu UTI. Hakuna utafiti wa kutosha kuhusu afya ya wanawake,” anasema.