Matumizi ya Paracetamol wakati wa ujauzito na hatari ya mtoto kupata usonji

Rais wa Marekani, Donald Trump, hivi karibuni alizua mjadala mkali baada ya kudai kuwa dawa ya kupunguza maumivu aina ya Tylenol inayojulikana zaidi kama paracetamol si salama kwa wanawake wajawazito, na kwamba huenda ikahusiana na ongezeko la visa vya watoto kuzaliwa na ugonjwa wa usonji (autism).

Katika hotuba yake, Trump alidai kuwa wanawake wajawazito wanapaswa “kupigania kutotumia Tylenol,” isipokuwa tu pale wanapokumbwa na homa kali.

Kauli yake iliibua taharuki miongoni mwa wataalamu wa afya, ambao waliitaja kama ya kupotosha, hatari na isiyo na msingi wa kisayansi.

Chama cha Madaktari Bingwa wa Magonjwa ya Wanawake na Uzazi cha Marekani (ACOG) kilikanusha vikali madai hayo, kikisema kuwa:

“Kauli hiyo haijazingatia ushahidi wa kisayansi kwa ujumla wake, na inarahisisha kwa hatari sababu nyingi na tata zinazochangia matatizo ya ukuaji wa ubongo kwa watoto,” alisema rais wa chama hicho, Dkt. Steven Fleischman.

ACOG na mashirika mengine ya afya yamekuwa yakisisitiza kwamba paracetamol ni mojawapo ya dawa salama zaidi zinazoweza kutumiwa na wanawake wajawazito kwa ajili ya kupunguza maumivu na kushusha homa, ikiwa itatumiwa kwa uangalifu.

Tylenol ni jina la kibiashara la dawa ya kupunguza maumivu na homa, ambayo kiambato chake kikuu ni acetaminophen kinachojulikana zaidi kama paracetamol.

Dawa hii hupatikana bila kuandikiwa na daktari na hutumiwa sana na watoto na watu wazima kote duniani.

Huduma ya Afya ya Taifa ya Uingereza (NHS) pia imeridhia matumizi ya paracetamol na kueleza kuwa ni “chaguo la kwanza” la dawa ya kutuliza maumivu kwa wajawazito.

NHS inabainisha kuwa:

“Paracetamol hutumika kwa wingi wakati wa ujauzito na haionyeshi kusababisha madhara kwa kijusi.”

Kwa upande wake, kampuni ya Kenevio, watengenezaji wa Tylenol, walitetea matumizi ya dawa hiyo kwa wanawake wajawazito, wakisisitiza kuwa ni “dawa salama zaidi ya kutuliza maumivu kwa kundi hilo.”

Hata hivyo, BBC imewasiliana na kampuni hiyo kwa maelezo zaidi.

Licha ya uidhinishaji huo wa mashirika ya afya, madaktari pamoja na kampuni ya Kenevio wanashauri wanawake wajawazito kushauriana na mtaalamu wa afya kabla ya kutumia dawa yoyote inayopatikana bila kuandikiwa (over-the-counter medication).

Kwa mujibu wa taarifa kutoka vyombo vya habari vya Marekani, utawala wa Rais Donald Trump unapendekeza kwamba dawa hii itumike tu katika hali za dharura hasa homa kali kwa kuwa homa ya juu isiyotibiwa inaweza kusababisha madhara makubwa kwa mama na kijusi.

Mnamo Aprili, Waziri wa Afya na Huduma za Kibinadamu wa Marekani, Robert Kennedy Jr., aliahidi kuanzisha mpango mkubwa wa uchunguzi na utafiti wa kisayansi kwa lengo la kubaini chanzo cha ugonjwa wa usonji ndani ya kipindi cha miezi mitano.

Hata hivyo, wataalamu wengi wanatahadharisha kuwa kugundua chanzo kamili cha usonji si jambo rahisi, kwani ni hali tata ambayo imekuwa ikifanyiwa utafiti kwa miongo kadhaa.

Mtazamo wa sasa miongoni mwa watafiti ni kuwa:

“Usonji haina chanzo kimoja maalum, bali ni matokeo ya mwingiliano wa sababu za kijenetiki na mazingira.”

Mnamo Agosti, mapitio ya kitaalamu yaliyoongozwa na Mkuu wa Shule ya Afya ya Umma ya Chuo Kikuu cha Harvard yalibainisha kuwa watoto wanaweza kuwa katika hatari kubwa zaidi ya kupata usonji na matatizo mengine ya maendeleo ya ubongo ikiwa walikuwa wameathiriwa na paracetamol wakati wa ujauzito.

Hata hivyo, utafiti mwingine uliochapishwa mwaka 2024 haukuonesha uhusiano wowote kati ya matumizi ya Tylenol (jina la kibiashara la paracetamol) na usonji.

“Hakuna ushahidi madhubuti au utafiti wa kuaminika unaothibitisha uhusiano wa kisababishi,” alisema Profesa Monique Botha, mtaalamu wa saikolojia ya kijamii na maendeleo kutoka Chuo Kikuu cha Durham.

Dawa za kutuliza maumivu, zinazojulikana kama analgesics, hugawanyika katika makundi mawili: opioid na zisizo za opioid.

Dawa za opioid, ambazo hupatikana kutokana na mmea wa afyuni (poppy) au kutengenezwa kwa njia ya kisasa maabara, hufanya kazi kwa kujifunga kwenye vipokezi maalum vya ubongo, na kusababisha kutolewa kwa dopamini – homoni inayohusishwa na hisia za raha au furaha.

Hata hivyo, dawa hizi huwa na tabia ya kulewesha haraka, jambo linalowafanya wataalamu wa afya kupendekeza matumizi ya dawa zisizo na asili ya opioid, kama vile paracetamol, kama chaguo la kwanza.

Jambo la kushangaza ni kwamba, hadi sasa hakuna maelewano ya kisayansi kuhusu hasa jinsi paracetamol inavyofanya kazi.

“Utendaji wa paracetamol bado haujaeleweka kikamilifu,” anasema Profesa Philip Conaghan, mtaalamu wa magonjwa ya mifupa na misuli kutoka Chuo Kikuu cha Leeds, Uingereza.

“Huenda dawa hii inaathiri jinsi ubongo na mfumo mkuu wa neva unavyotafsiri ishara za maumivu, na pia inaweza kuathiri maeneo ya pembeni yanayohusiana na uvimbe.”

Kwa mujibu wa Huduma ya Afya ya Taifa ya Uingereza (NHS), paracetamol hufanya kazi kwa kuzuia kemikali maalum katika ubongo zinazohamisha ishara za maumivu na kudhibiti kiwango cha joto mwilini.

Kwa muda mrefu, imekuwa ikidhaniwa kuwa paracetamol huzuia utendaji wa kimeng’enya kiitwacho cyclooxygenase (COX), ambacho huhusika na uzalishaji wa prostaglandins — kemikali zinazofanana na homoni ambazo huamsha maumivu mwilini.

Hata hivyo, tafiti mpya zinaonesha kuwa paracetamol huenda hufanya kazi kwa njia nyingi zaidi.

Kwa mfano, mara baada ya kuingia mwilini, hubadilishwa na kuwa kiwanja kinachoitwa AM404, ambacho huaminika kushiriki katika njia mbalimbali za neva zinazohusiana na utambuzi wa maumivu.

Wataalamu wa afya wanasisitiza umuhimu wa kuzingatia maagizo ya kipimo kilichopendekezwa wakati wa kutumia paracetamol ili kuhakikisha usalama.

Wanasema mara chache husababisha athari mbaya ikiwa inatumiwa katika kipimo sahihi na kwa muda mfupi.

Kiwango kilichopendekezwa, kulingana na NHS, ni tembe moja au mbili (500 mg) hadi mara nne katika masaa 24, hadi vidonge nane kwa siku.

Kuzidi kipimo hiki kunaweza kusababisha uharibifu mkubwa wa ini au kushindwa kufanya kazi, kwani takriban asilimia 5 ya paracetamol mwilini hubadilishwa kuwa dutu yenye sumu inayojulikana kama NAPQI.

Data ya FDA inaonyesha kuwa utumiaji wa acetaminophen ndio chanzo kikuu cha kushindwa kwa ini nchini Marekani kati ya 1998 na 2003.

Katika karibu nusu ya visa hivi, sumu ilikuwa ajali, na watu bila kukusudia kupita kikomo kilichopendekezwa kila siku.

Hii mara nyingi hutokea kwa sababu paracetamol hupatikana katika takriban dawa 600 tofauti, kulingana na Utawala wa Chakula na Dawa wa Marekani.

Kwa mfano, mtu aliye na mafua anaweza kuchukua dawa kadhaa bila kutambua kwamba kila moja ina paracetamol.

Wataalamu pia wanashauri wazazi kufuatilia kwa uangalifu dozi za watoto, hasa wanapotembea kati ya walezi tofauti siku nzima, kama vile kulea watoto, babu na nyanya na nyumbani.

Shirika la Afya Ulimwenguni linapendekeza paracetamol kama matibabu ya mstari wa kwanza kwa maumivu na homa ya wastani hadi wastani.

Ikiwa hii haifanyi kazi, mgonjwa anaweza kuendelea na opioid dhaifu, kisha nguvu zaidi, na hatimaye kwa matibabu maalum ikiwa ni lazima.

Ufanisi wa paracetamol hutofautiana kulingana na aina ya maumivu.

Taasisi ya Cochrane nchini Uingereza, ambayo inakagua tafiti za kisayansi, inasema ina ufanisi katika kudhibiti kipandauso kali, pamoja na maumivu baada ya kujifungua na upasuaji.

Walakini, faida zake katika hali kama vile arthritis ya goti huchukuliwa kuwa “mdogo.”

Katika hali ya maumivu ya chini ya mgongo au maumivu ya mwili yanayohusiana na saratani, taasisi inathibitisha kwamba haionyeshi ufanisi wowote zaidi kuliko placebo (vidonge ambavyo havina viambato hai, kama vile vidonge vya sukari).

Usonji ni hali tata ya kisaikolojia inayohusiana na maendeleo ya ubongo, na wataalamu wanaamini kuwa haina chanzo kimoja maalum.

Badala yake, inaaminika kusababishwa na mchanganyiko wa:

Kwa hivyo, kuhusisha dawa moja pekee na usonji ni jambo lisilo na msingi wa kutosha wa kisayansi.

Hata hivyo, ushauri wa daktari ni muhimu kabla ya kutumia dawa yoyote wakati wa ujauzito.

Imetafsiriwa na Mariam Mjahid