Ni nchi gani duniani zisizomiliki jeshi?

Katika hotuba yake kwa Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa, Rais wa Palestina Mahmoud Abbas alisema, “Hatutaki taifa la Palestina lenye silaha,” akitoa wito kwa makundi ya Wapalestina kupokonywa silaha na kusisitiza kuwa Hamas haitakuwa na jukumu lolote katika serikali.

Bila kujali muktadha gani kauli ya rais wa Palestina ilitolewa, wazo la kuwa na taifa lisilo na silaha, au lisilo na jeshi, si geni duniani.

Ingawa jeshi linatazamwa kama ishara ya uhuru wa kitaifa na chombo cha msingi cha kutetea mipaka na uhuru wa nchi, vikosi vya kijeshi kwa watu wengi vinavyounda sehemu muhimu ya utambulisho wa serikali na taasisi ya kisiasa, kuna matukio ya kipekee ya idadi ndogo ya nchi ambazo zimeamua kuachana na jeshi, ama kwa sababu za kihistoria, kiuchumi, au za kisiasa, au kwa sababu za kijiografia.

Je, ni nchi gani hizi?

Katika Ulaya, mfano maarufu ni Iceland, ambayo haina jeshi licha ya kuwa mwanachama mwanzilishi wa NATO.

Tangu uhuru wake kutoka kwa Denmark mwaka 1944, Iceland imeegemea kikosi kidogo cha polisi kwa usalama wa ndani na ahadi za washirika wake wa NATO kwa ulinzi wa nje.

Encyclopædia Britannica inasema kwamba Iceland haina jeshi, lakini ina walinzi wa pwani na kitengo kidogo kisicho na silaha kwa ajili ya kukabiliana na mgogoro.

Kama mwanachama wa NATO tangu 1949, inategemea mikataba ya ulinzi wa pamoja, ikiwa ni pamoja na mkataba wa ulinzi wa muda mrefu na Marekani na doria za kawaida za NATO kulinda anga yake.

Hadi 2006, Marekani iliweka kambi ya kijeshi huko Keflavik, kabla ya kufungwa.

Iceland ilihalalisha uchaguzi wake wa kutoanzisha jeshi kwa kusema kwamba gharama za ulinzi ni za juu sana kwa nchi ndogo iliyo na idadi ndogo ya watu, na kwamba eneo lake la kijiografia katika Atlantiki ya Kaskazini linaifanya iwe rahisi kukabiliwa na vitisho vya moja kwa moja.

Kuegemea kwa Iceland kwa nchi zingine kwa ulinzi, pamoja na viwango vyake vya chini vya uhalifu na mshikamano mkubwa wa kijamii, huchangia katika nafasi yake thabiti kama moja ya nchi zenye amani zaidi duniani.

Tukio jingine la kipekee ni Jimbo la Vatican City, jimbo dogo zaidi linalojitegemea duniani kwa eneo na idadi ya watu, ambalo halina jeshi lililosimama.

Badala yake, Jimbo la Vatican City linategemea Walinzi wa Kipapa wa Uswisi, kikosi kidogo, cha kihistoria kumlinda Papa. Kwa upande wa usalama na kisiasa, Italia inawajibika kuilinda Vatikani chini ya Mkataba wa Lateran wa 1929.

Kutokuwepo kwa jeshi kunahusishwa na asili ya serikali, ambayo inawakilisha kitovu cha uongozi wa kiroho kwa Kanisa Katoliki na haina malengo ya kijeshi au ya kigeni ya kisiasa au majukumu.

Katika Ulaya Magharibi, tunapata nchi nyingine nne ndogo: Monaco, Andorra, Liechtenstein, na San Marino, hakuna hata moja ambayo ina jeshi.

Monaco inategemea Ufaransa kwa ulinzi na ina kikosi kidogo cha polisi wa ndani, wakati Andorra inategemea mipango maalum na Ufaransa na Uhispania.

Liechtenstein ilikomesha jeshi lake mnamo 1868 baada ya vita kati ya Prussia na Austria na inadumisha jeshi la polisi la ndani tu.

Jeshi la San Marino lilivunjwa katika karne ya 19 na halina mkataba rasmi wa ulinzi ulioandikwa kama ule wa Monaco na Ufaransa. Hatahivyo, kwa kuzungukwa kabisa na Italia, Italia inahakikisha usalama wa San Marino dhidi ya tishio lolote la nje.

Nchi hizi zimefaidika kutokana na eneo lao la kijiografia katikati mwa Ulaya, uthabiti wa jumla wa kisiasa uliokuwapo katika eneo hilo baada ya Vita vya Pili vya Dunia, na ushirikiano wao na mataifa makubwa ili kujihakikishai usalama wao bila ya kuhitaji majeshi yao wenyewe.

Nchi hizi zinashiriki vipengele kadhaa vinavyofanana: eneo dogo la kijiografia, idadi ndogo ya watu, utegemezi wa kiuchumi kwa sekta kama vile utalii na huduma za kifedha, na miungano dhabiti ya usalama au makubaliano na nchi kubwa.

Kutokuwepo kwa jeshi kumeziruhusu kuelekeza rasilimali katika maendeleo ya ndani badala ya matumizi ya ulinzi, ambayo inaelezea mbali na viwango vyake vya juu vya elimu na afya.

Kitabu Encyclopædia Britannica kinasema kwamba Costa Rika, iliyoko Amerika ya Kati, ilisistisha jeshi lake mwaka wa 1949, kufuatia vita vya wenyewe kwa wenyewe, ili iwe nchi yenye utulivu, ya kidemokrasia, na yenye amani.

Uamuzi huu uliwekwa katika Ibara ya 12 ya Katiba ya 1949, ambayo ilipiga marufuku jeshi kama taasisi.

Tangu wakati huo, Costa Rica imetegemea Polisi wa Kitaifa kwa usalama wa ndani, wakati ulinzi wake wa nje umekuwa msingi wa mtandao wa uhusiano wa kimataifa na ushirikiano.

Nchi ilinufaika kwa kiasi kikubwa kutokana na uamuzi huu, kwani rasilimali za kifedha ambazo zingetengewa matumizi ya kijeshi zilielekezwa kwenye elimu, afya, na miundombinu, na hivyo kuchangia nafasi ya Costa Rika kuwa mojawapo ya nchi zilizo imara na zilizoendelea zaidi katika Amerika ya Kusini kuhusu viashiria vya maendeleo ya binadamu.

Katika Amerika ya Kati, pia kuna Panama, nchi ambayo haizingatii mfereji wa kimkakati wa Panama, ambao haujakuwa na jeshi la kawaida tangu 1990, baada ya uvamizi wa Amerika uliompindua Manuel Noriega.

Vikosi vya kijeshi viliondolewa rasmi katika Katiba ya 1994, nafasi yake ikachukuliwa na Polisi wa Kitaifa na Vitengo vya Ulinzi wa Mipaka, ambavyo vinawajibika kwa usalama wa ndani na ulinzi wa miundombinu muhimu kama vile mifereji, viwanja vya ndege, na bandari.

Mfumo huu unalenga katika kulinda idadi ya watu na kudumisha utulivu wa ndani badala ya matumizi ya kijeshi.

Ulinzi wa nje wa Panama unategemea mahusiano na miungano ya kimataifa, hasa na Marekani, ambayo inahakikisha ulinzi iwapo kuna tishio lolote la nje.

Mtindo huu unaruhusu Panama kudumisha mamlaka yake na usalama bila hitaji la jeshi la kudumu, na kuifanya kuwa kielelezo kwa nchi ndogo katika eneo nyeti la kijiografia ambalo imechagua kuachana na vikosi vya kawaida vya jeshi kwa kupendelea kuwekeza katika sekta muhimu na huduma za umma.

Mataifa kadhaa ya visiwa vidogo katika Pasifiki yamechagua kutokuwa na majeshi ya kudumu, kutokana na mikataba ya ulinzi ambayo wametia saini na Marekani, Australia, au New Zealand.

Kwa kuzingatia eneo dogo la kijiografia na idadi ndogo ya watu wa nchi hizi, kuanzisha jeshi la kudumu halikuwa jambo la vitendo wala la lazima, na kwa hiyo walipendelea kutegemea mamlaka kuu ya nje ili kuwalinda kutokana na vitisho vyovyote vinavyoweza kutokea.

Visiwa vya Solomon vililpiga marufuku jeshi mnamo 2003 baada ya migogoro ya ndani, na badala yake ujumbe wa polisi wa mkoa ulioongozwa na Australia na New Zealand.

Si Tuvalu wala Kiribati walio na jeshi la kudumu, linalotegemea polisi wa eneo hilo kwa usalama wa ndani, huku ulinzi wa nje ukitolewa na Australia na New Zealand.

Mataifa haya mawili madogo, yenye watu wachache yameelekeza rasilimali zao chache kwenye maendeleo, elimu na afya.

Nauru pia haina jeshi, inategemea polisi wa eneo hilo, na Australia kama mdhamini wake wa ulinzi wa nje. Nchi hii ndogo inakabiliwa na rasilimali chache, hivyo kudumisha jeshi ni vigumu, na uwekezaji unazingatia sekta muhimu za kijamii na kiuchumi.

Ndivyo ilivyo kwa Mikronesia, Palau, na Visiwa vya Marshall. Nchi hizi ndogo hazina majeshi na zinategemea Marekani chini ya makubaliano ya ulinzi wa pande zote, wakati usalama wa ndani unasimamiwa na polisi wa ndani.

Mauritius, taifa la visiwa katika Bahari ya Hindi mashariki mwa Madagaska, halijawa na jeshi la kawaida tangu uhuru wake kutoka kwa Uingereza mnamo 1968.

Usalama wa ndani unategemea Jeshi la Polisi la Taifa, ambalo lina jukumu la kulinda idadi ya watu na kudumisha utulivu wa umma. Inajumuisha vitengo vya kijeshi ili kukabiliana na dharura za ndani.

Mfumo huu unaonyesha mkakati wa serikali wa kuelekeza rasilimali kutoka kwa matumizi ya kijeshi kuelekea maendeleo ya kijamii na kiuchumi, elimu na afya.

Ulinzi wa nje wa Mauritius unahakikishwa kupitia ushirikiano wa kimataifa na ushirikiano wa kikanda ndani ya mashirika ya kikanda ambayo hutoa taratibu za ulinzi wa pamoja kwa nchi wanachama.

Mtindo huu unategemea jumuiya ya kimataifa iwapo kutatokea tishio kubwa la nje, hatua inayoifanya Mauritius kusalia kuwa nchi tulivu na salama bila ya kuhitaji jeshi la kudumu, na kuifanya iwe mfano wa kuigwa kwa mataifa madogo ambayo yamechagua kuachana na vikosi vya kijeshi kwa ajili ya maendeleo.

Katika visiwa vya Caribbean, tunapata Grenada, ambayo ilivamiwa na jeshi la Marekani mwaka 1983 kufuatia mapinduzi ya ndani, lakini leo haina jeshi.

Badala yake, Grenada inategemea jeshi la polisi la kitaifa linalohusika na usalama wa ndani, na mifumo ya usalama ya pamoja ndani ya Jumuiya ya Nchi za Caribean Mashariki, ambayo hutoa mipango ya pamoja ya ulinzi kwa nchi wanachama.

Mfumo huu umesaidia kudumisha utulivu wa nchi hii ndogo na kuiepusha na mzigo wa kuanzisha jeshi kamili.

Dominica pia haina jeshi la kudumu na inategemea polisi wa eneo hilo. Kufuatia machafuko ya kisiasa katika miaka ya 1980, serikali iliamua kwamba polisi wanatosha kuhakikisha usalama wa ndani, na uwezekano wa kutumia vikosi vya kuingilia kati vya kikanda.

Kwa Dominica, utaratibu wa ulinzi wa nje unapatikana kupitia Shirika la Nchi za Caribean Mashariki, ambalo hutoa jibu la pamoja iwapo kuna tishio lolote la nje, kuhakikisha uthabiti wa Dominika bila gharama za kuanzisha jeshi.

Mbali na Saint Lucia, Saint Vincent na Grenadines, na Saint Kitts na Nevis, majimbo haya madogo hayana majeshi na yanategemea polisi wa kitaifa kudumisha usalama wa ndani, kutekeleza sheria, na kulinda idadi ya watu, na vitengo maalum vya polisi kushughulikia dharura na majanga.

Ulinzi wa nje unahakikishwa kupitia uanachama wao katika Mfumo wa Usalama wa Kanda ya Caribea, ambayo hutoa mipangilio ya pamoja ya ulinzi kwa nchi wanachama iwapo kuna tishio lolote la nje.

Ni vyema kutambua kwamba nchi ambazo hazina majeshi mara nyingi ziko katika mazingira salama kiasi au zinafurahia ushirikiano na mataifa makubwa ambayo yanahakikisha ulinzi wao.

Baadhi wanaamini kwamba uzoefu wa nchi hizi hutoa mfano wa mafanikio ambao unaweza kuhamasisha wengine kutenga rasilimali za kifedha kwa maendeleo.

Hata hivyo, wakosoaji wanaeleza kuwa kutokuwepo kwa jeshi kunaweza kuwa hatari ikiwa mipango iliyopo ya usalama itasambaratika au iwapo uwiano wa kimataifa wa mamlaka utabadilika.

Ikiwa dhamira ya serikali kuu ya kulinda mojawapo ya nchi hizi itapungua, inaweza kujikuta haina nguvu dhidi ya tishio lolote kutoka nje. Kwa hiyo, uhai wa mtindo huu unahusishwa na utulivu unaoendelea na usawa wa mfumo wa kimataifa.

Kwa ujumla, mataifa yasiyo na majeshi yanawakilisha ubaguzi adimu katika mfumo wa kimataifa, lakini yanaonyesha kwamba dhana ya uhuru na usalama inaweza kuchukua aina nyingi.

Ingawa nchi nyingi huona jeshi kuwa sehemu muhimu ya utambulisho wao, mifumo inayotumika katika mataiafa kama vile Costa Rika, Iceland, Liechtenstein, na Vatikani inaonyesha kwamba inawezekana kujenga kielelezo tofauti kinachotegemea polisi wa kitaifa na ushirikiano wa kimataifa.

Imetafsiriwa na Seif Abdalla