Vita vya Oktoba 1973: Kwa nini Washington iliimarisha tahadhari ya nyuklia

Miaka 52 iliyopita, vita vilizuka kati ya nchi za Kiarabu na Israel mnamo Oktoba 6, 1973.

Kuzuka huko kulijiri sambamba na Yom Kippur, au Siku ya Upatanisho katika imani ya Kiyahudi, siku ambayo shughuli za kila siku husimama na Wayahudi hufunga, wakifanya sala na kufuata taratibu za kidini.

Mwandishi wa BBC Mashariki ya Kati Kevin Connelly aliandika miaka kadhaa iliyopita, ni siku takatifu zaidi kwa Wayahudi na siku ambayo Israeli iko katika hatari zaidi.

Ni siku ya tarehe 6 Oktoba mwaka 1973 ambapo raia wa Misri na Syria walishambulia ghafla Israeli miaka 52 iliyopita, vita ambavyo madhara yake bado yanashuhudiwa hadi leo.

Vita hivi vilikuwa ni jaribio la Waarabu kujibu mashambulizi ya Israeli mwaka 1967, wakati Israeli ilipochora upya ramani ya eneo hilo, ilitwaa maeneo makubwa ya ardhi, na kuyashinda majeshi ya nchi tatu za Kiarabu: Misri, Syria, na Jordan.

Israel iliiteka Peninsula kubwa ya Sinai,na kudhibiti milima ya Golan, na kuteka Ukingo wa Magharibi kutoka kwa Jordan.

Baada ya hapo, ilikuwa wazi kwamba Misri na Syria zilikuwa zimeazimia kurejesha maeneo waliyopoteza mwaka huo.

Vita Baridi vilifikia kilele chake mwanzoni mwa miaka ya 1970, huku Marekani ikiegemea Israel huku Umoja wa Kisovieti ukiunga mkono Misri na Syria.

Vita vya Oktoba vilikuwa uwanja wa vita usio wa moja kwa moja kati ya mataifa makubwa mawili.

Washington iliipatia Israel silaha za hali ya juu, na kuiwezesha kusitisha harakati za majeshi ya Misri na Syria na kuanzisha mashambulizi, ya kutwaa tena sehemu kubwa ya maeneo iliyokuwa imepoteza.

Katikati ya hayo, Rais wa wakati huo wa Marekani Richard Nixon alipokea barua kutoka kwa kiongozi wa Usovieti Leonid Brezhnev, aliyetoa onyo kuhusu uwezekano wa kuingilia kijeshi kwa upande wa Misri.

Kufikia wakati huo, Waisraeli walikuwa wamedhibiti vita, baada ya Jenerali Ariel Sharon ambaye baadaye alikuja kuwa Waziri Mkuu wa Israel kuvuka Mfereji wa Suez.

Nyaraka za siri za Uingereza zilizotolewa mwaka 2004 zilifichua kwamba serikali ya Uingereza ilikasirishwa kwamba haikushirikishwa au kufahamishwa kuhusu tahadhari ya nyuklia iliyotangazwa na Marekani wakati wa Vita vya Oktoba 1973.

Mwandishi wa BBC wa Masuala ya kimataifa Paul Reynolds aliripoti wakati huo kwamba waraka wa Uingereza, uliotolewa miaka 30 baada ya kufichwa, ilifichua kwamba Waziri Mkuu Edward Heath alimshutumu Rais wa Marekani Richard Nixon kwa kujaribu kugeuza maoni ya watu kutoka kwenye kashfa ya Watergate.

Waraka huo ulieleza kuwa “kitendo cha Marekani kilisababisha madhara makubwa, ndani ya Uingereza na kote duniani.”

“Hatupaswi kudharau athari hii kwa ulimwengu,” Heath aliongeza. “Inaonekana kuwa rais wa Marekani katika hali kama hii (kashfa ya Watergate) atakuwa tayari kufikia kiwango hiki wakati wowote, bila kushauriana na washirika wake, na bila uhalali wowote wa kijeshi wakati huo.”

Heath alilichukulia tukio hili kuwa mfano wazi wa jinsi mzozo unavyoweza kutokea ghafla kati ya Marekani na washirika wake.

Alibainisha kuwa alifahamu juu ya tahadhari hiyo ya nyuklia kupitia mashirika ya habari, na kuongeza, “Nilipomuuliza Waziri wa Mambo ya Nje (Sir Alec Douglas-Home) kuhusu hilo, nilikuwa nimekaa karibu naye kwenye jukwaa alipokuwa anakaribia kutoa taarifa, naye aliwaza hivyo hivyo.”

Tatizo hilo lilitatizwa zaidi na jaribio la Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani Henry Kissinger kupunguza hali ya tahadhari, pamoja na njia dhaifu za mawasiliano na upande wa Uingereza.

Hali ya tahadhari ya jeshi la Marekani imeimarishwa hadi DEFCON 3, mojawapo ya viwango vitano vya juu vya tahadhari ya kijeshi, ikionyesha kwamba vikosi vyote, tayari kuchukua hatua haraka endapo kutatokea tishio kubwa la kijeshi.

Kwa mujibu wa tathmini ya Kamati ya Pamoja ya Ujasusi, Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani Henry Kissinger alimfahamisha balozi wa Uingereza mjini Washington, Lord Cromer, juu ya uamuzi wa kuinua kiwango cha tahadhari, lakini alifanya hivyo kwa namna iliyoelezwa kuwa isiyoeleweka au ya kutatanisha.

Cromer alieleza kuwa kile alichopelekewa kilikuwa ni mrejesho tu wa “kuinua kiwango cha tahadhari ya kijeshi kwa kuahirisha likizo za wanajeshi wa majini na jeshi katika maeneo ya karibu na eneo llililokumbwa na uhasama.”

Henry Kissinger alimjulisha Lord Cromer kuhusu uamuzi wa kuimarisha kiwango cha tahadhari saa 11:15 alfajiri kwa saa za London.

Uamuzi huo ulianza saa 06:00, na Cromer aliwasiliana na London saa 06:20, lakini suala hilo halikuchukuliwa kwa uzito, na wala Waziri Mkuu au Waziri wa Mambo ya Nje hawakujulishwa.

Hali hii inaonyesha jinsi mawasiliano ya kidiplomasia yalivyokuwa na mapungufu wakati wa tukio nyeti la kimataifa, huku Uingereza mshirika wa karibu wa Marekani ikibaki bila taarifa kamili juu ya hatua ya kijeshi ambayo ingeweza kuwa na athari za kidunia, hasa ikihusisha tahadhari ya nyuklia.