Mvutano wa nyuklia kati ya Russia na Marekani umeongezeka kadiri muda wa mkataba wa nyuklia wa New START unavyokaribia kumalizika, na hivyo kuuweka mkataba huo katika mustakbali usiojulikana.
Katika hali ambayo muda wa makubaliano ya mwisho ya udhibiti wa silaha za nyuklia kati ya Marekani na Russia unamalizika Februari mwakani, Marais wa Marekani na Russia, Donald Trump na Vladimir Putin wamekuwa wakizidisha mvutano kwa wiki kadhaa sasa kwa kutishia kuanza tena majaribio ya silaha za nyuklia.
Baada ya Putin kutangaza habari ya jaribio la kombora jipya la nyuklia la Russia mwishoni mwa Oktoba 2025, Trump pia alitangaza kwamba ameamuru jaribio la kwanza la silaha za nyuklia la Marekani katika miongo mitatu. Kauli hizi kali kutoka pande zote mbili, ikiwa ni pamoja na jibu la Russia kwamba inafikiria kuanza tena majaribio ya nyuklia, zimeibua wasiwasi kimataifa.
Sasa pande hizo mbili zimeelekeza mazingatio yao katika suala la kumalizika muda wa makubaliano ya mwisho ya udhibiti wa silaha za nyuklia, New START, ambao unaisha tarehe 4 Februari, 2026. Mkataba wa New START ulisainiwa na Marekani na Russia mwaka 2010 na ulilenga kupunguza idadi ya vichwa vya nyuklia vilivyowekwa kwenye makombora ya balestiki ya kuvuka mabara na ndege za kivita za kimkakati. Mkataba huo unaweka mipaka kwa nchi zote mbili wa kutokuwa na zaidi ya vichwa 1,550 vya makombora ya nyuklia vilivyowekwa kwenye mitambo ya kurushia makombora hayo. Mifumo hiyo inajumuisha makombora ya balestiki yanayovuka mabara, makombora ya balestiki yanayorushwa kutokea chini ya maji, na ndege za kivita za kistratijia. Mkataba wa New START pia unajumuisha mifumo ya ukaguzi na kujenga imani, na ndio makubaliano ya mwisho katika uwanja wa udhibiti wa silaha za nyuklia kati ya mataifa hayo mawili makubwa.
Mkataba huo, ambao ulirefushwa na Rais wa zamani wa Marekani, Joe Biden, kwa muda wa miaka mitano, sasa unakaribia kumalizika, bila ya kuwepo dalili yoyote ya maendeleo kuelekea makubaliano mbadala.
Awali Trump alikubali pendekezo la Putin la kurefushwa muda wa makubaliano hayo. Hata hivyo hakujafanyika mazungumzo ya maana ya kurekebishwa makubaliano hayo.
Katika miaka ya hivi karibuni, hasa baada ya kuanza vita vya Ukraine, uhusiano wa Marekani na Russia umezidi kuwa na mivutano mingi. Ushindani unaoongezeka wa silaha za nyuklia kati ya Marekani na Russia umeweka mustakabali wa mkataba wa New START katika hatari ya kuvunjika. Mkataba huo, ambao unatambuliwa kuwa makubaliano ya mwisho ya udhibiti wa silaha za nyuklia yaliyotiwa saini na mataifa hayo mawili, unaonekana kuwa hatarini sana kutokana na mivutano wa kisiasa na kijeshi; na uwezekano wa kurefushwa au kutekelezwa kikamilifu umepungua. Mnamo mwaka 2023 Russia ilitangaza kwamba ingesitisha ushiriki wake katika Mkataba wa New START. Marekani pia imetuma ujumbe wazi wa kurudi kwenye mbio za mashindano ya silaha za nyuklia kwa kutengeneza mifumo ya makombora na kufanya majaribio mapya ya silaha hizo. Nchi zote mbili zinataka kusasisha silaha zao za nyuklia, jambo ambalo linapingana na roho ya Mkataba wa New START. Kwa kuzingata hali hii, wataalamu wanaonya kwamba kushindwa kurefushwa makubaliano hayo ikiwa ni mara ya kwanza tangu 1991, kutaruhusu kusimikwa silaha za nyuklia za masafa marefu bila kizuizi chochote na kunaweza kusababisha ukosefu wa maelewano, makosa ya kimahesabu na hatari ya kutokea mgogoro mkubwa. Baadhi ya wachambuzi wanaamini kwamba makubaliano ya kisiasa ya kudumisha kiwango cha sasa cha silaha za nyuklia yanaweza kuwa ya haraka na yenye ufanisi. Wakati huo huo Warepublican wamezidisha mashinikizo ya kuitaka serikali ya Trump isirefushe makubaliano hayo, lakini Trump ameonyesha nia ya kuwekwa mipaka na kudhibitiwa silaha za nyuklia, si tu pamoja na Russia bali pia na China.
Kusambaratika mkataba wa kudhibiti silaha za nyuklia wa New START kutakuwa na athari haribifu kwa amani na usalama wa kimataifa. Kusambaratika mkataba huo kunaweza kusababisha ushindani usio na kikomo katika uzalishaji na utumaji wa vichwa vya silaha za nyuklia na kuzidisha hali ya kutoaminiana kimataifa. Kwani nchi zingine zinaweza kuhisi zinahitaji kuimarisha silaha zao, na suala hilo litatishia usalama wa dunia.
Alaa kulli hal, kumalizika muda wa Mkataba wa New START na ongezeko la majaribio ya silaha za nyuklia, vinaiweka dunia katika ncha ya uwezekano wa vita vya nyuklia, jambo ambalo linazidisha haja ya kuchukuliwa uamuzi wa haraka wa ama kurefushwa mkataba huo au kubuniwa makubaliano mapya; na hapana shaka yoyote kwamba kuchelewa kuchukua maamuzi kunaweza kusababisha hatari kubwa za kimkakati na ukosefu wa amani na utulivu duniani.