‘Tuliwaona mamluki wa Urusi wakiwatesa na kuwaua watu’ – wakimbizi wa Mali

Onyo: Simulizi hii ina maelezo ya mateso na unyanyasaji wa kimwili.

Mfanyabiashara mmoja ameiambia BBC jinsi mamluki wa Urusi wanaopambana na wanajihadi nchini Mali walivyotekeleza mauaji ya kinyama ya wanaume wawili waliokuwa mbele yake na kisha kutishia kumkata vidole vyake na kumuua.

Huu ni mojawapo ya shuhuda kadhaa sawia zilizokusanywa na BBC zikionyesha mbinu zilizotumiwa na wapiganaji wa Urusi walipokuwa wakiendesha operesheni ya kikatili ya kukabiliana na waasi dhidi ya wanamgambo wa Kiislamu katika taifa hilo la Afrika Magharibi – mbinu ambazo zililaaniwa vikali na mashirika ya kutetea haki za binadamu.

Jeshi la Junta lilichukua mamlaka nchini Mali mnamo 2021, likiwafukuza wanajeshi wa Ufaransa baada ya kuwashutumu kwa kushindwa kukomesha uasi. Wanajeshi hao walielekea Urusi, wakiomba usaidizi wa kundi la mamluki la Wagner, ambalo wakati huo lilikuwa linahusishwa na Kremlin.

Tangu wakati huo Wagner amejiondoa katika taifa hilo la Afrika Magharibi, na operesheni zake zimechukuliwa na Africa Corps, ambayo iko chini ya wizara ya ulinzi ya Urusi.

Baadhi ya mamluki wa Wagner waliangazia ukatili wao dhidi ya kundi hilo kupitia mwaliko wa mtandao wa Telegram hadi lilipofungwa katikati ya mwaka huu, ilisema ripoti iliyotolewa na Baraza la Ulaya la Mahusiano ya Kigeni mwezi uliopita.

“Walisambaza picha na video za mauaji, ubakaji, mateso, ulaji nyama na unajisi wa maiti dhidi ya wanaodaiwa kuwa waasi na raia”, ripoti hiyo iliongeza.

Mwezi Juni, chapisho la Africa Report lilisema “lilipenya” chaneli ya Telegram iliyounganishwa na Wagner, na kupata video 322 na picha 647 za ukatili, ikiwa ni pamoja na vichwa vilivyokatwa na kung’olewa macho, na machapisho “yaliyokuwa na ubaguzi wa rangi”.

Muuza duka tuliyezungumza naye ametoroka nchini Mali na sasa anaishi katika kambi ya wakimbizi katika mpaka wa Mauritania. Tumempa jina Ahmed, na tumebadilisha majina ya waathiriwa wote walionukuliwa katika makala haya kwa usalama wao.

Aliambia BBC kwamba masaibu yake yalianza wakati wapiganaji hao wa Wagner waliposafiri hadi kwenye duka kubwa alilokuwa akiendesha katika mji wa kati wa Nampala mnamo Agosti 2024.

Licha ya kuwa wateja wa kawaida, wapiganaji wa Wagner walitaka kumweka kizuizini bosi wake, na kumshutumu kwa kushirikiana na wanajihadi ambao wana uwepo mkubwa katika eneo hilo, Ahmed alisema.

“Walinipeleka kwenye gari na kunisukuma ndani na kunifunga mikono,” aliongeza.

“Askari wa Wagner alichukua kisu na kukiweka kwenye kidole changu, na kuniuliza: ‘Mmiliki wa duka yuko wapi?’ Nilimwambia yuko [mji mkuu] Bamako, lakini akajibu: ‘Jibu lisilo sahihi’.”

Ahmed alisema watu hao wa Wagner, ambao walizungumza kupitia kwa mkalimani, kisha wakampeleka kwenye kambi ya kijeshi yenye ngome nyingi ya Mali, na kumweka kwenye hangar.

“Mimi na wanachama watatu wa Wagner tulikuwa kwenye hangar. Walijaza maji kwenye tanki moja na kunitaka nivue nguo zangu, nilifanya hivyo. Waliingiza kichwa changu kwenye maji hadi nikakaribia kukosa hewa nikaanguka. Kisha wakaweka miguu yao kwenye kifua changu na nikaanza kupumua [kwa nguvu].

“Kisha waliingiza kichwa changu kwenye maji kwa mara nyengine na kuniuliza kwa mara ya pili kuhusu mwenye duka nikawaambia yuko Bamako,” Ahmed alisema na kuongeza kuwa mateso hayo yalirudiwa kwa mara ya tatu, naye akatoa jibu lilelile.

Baada ya masaibu hayo, Ahmed alisema, alitupwa kwenye choo kidogo, ambako kulikuwa na wenyeji wengine anaowafahamu – akiwemo Hussein, ambaye alipigwa vibaya sana hata hakuweza kumtambua mwanzoni.

“Takriban dakika 40 baadaye, walimleta Umar [mtu mwingine]. Yeye pia alikuwa katika hali mbaya sana. Walikuwa wamemtesa. Tulilala kwenye choo hicho na asubuhi iliyofuata walileta kipande cha mkate na kikombe kidogo cha kahawa,” Ahmed alisema.

Alisema alirudishwa kwenye hangar, ambapo wapiganaji wa Kirusi walimfunga bandeji usoni na kichwani.

“Sikuona. Sikuweza kuongea, sikusikia. Waliniwekea kisu kooni na kumwambia mkalimani aniambie kuwa hii ni nafasi ya mwisho. Nisipowaambia ukweli watanikata kichwa. Nilimwambia mkalimani kuwa nimewapa taarifa zote nilizokuwa nazo.”

Ahmed alisema wahojiwa wake wa Kirusi kisha waliondoa kitambaa walichomfunga na kumtupa jikoni ambako alilala na watu wawili asiowafahamu – mmoja wa kabila la Tuareg ambaye alimwambia alikamatwa bila kuambiwa kwa nini alipokuwa akichunga ng’ombe, na Mwarabu ambaye alisema alikamatwa akichunga ngamia.

Jamii za wafugaji Watuareg na Waarabu wanaohamahama katika jangwa kubwa la kaskazini mwa Mali mara nyingi hutiliwa shaka, hasa kutokana na uasi wa Watuareg waliotaka kujitenga zaidi ya muongo mmoja uliopita kutekwa nyara na vikundi vya kijihadi, ambavyo sasa vinaendesha shughuli zao chini ya bendera ya mshirika wa al-Qaeda, Jama’at Nusrat al-Muslimin (J.

Baada ya kulala nao usiku kucha, Ahmed alisema, alirejeshwa kwenye jumba la kurekebishia ndege.

“Waliwaleta watu hao wawili [Watuareg na Waarabu] na kuwakata vichwa mbele yangu,” Ahmed alisema.

Akionekana kuwa na hofu, Ahmed alijaribu kurudisha machozi alipokumbuka kilichofuata.

“Walileta moja ya maiti karibu yangu ili kunusa damu safi, na wakasema: ‘Ikiwa hutatuambia aliko mmiliki wa duka, utapata hatima kama hiyo.”

Ahmed alisema maisha yake yaliokolewa tu baada ya kamanda wa Wagner kupiga simu kwa afisa wa jeshi la Mali, ambaye alimhakikishia kuwa mmiliki wa duka hakuwa akishirikiana na wanajihadi.

Ahmed alisema kamanda huyo alifika kituoni kumwachilia, pamoja na mmiliki mwingine wa duka na Umar.

“Nilikaa huko kwa siku 15. Kisha niliamua kuondoka kwenda Mauritania na mke wangu na watoto,” Ahmed alisema.

BBC imewasiliana na wizara ya ulinzi ya Urusi na Mali ili kutoa maoni yao, lakini bado hawajajibu.

The Sentry, kundi la kampeni lililoanzishwa kwa pamoja na mwigizaji George Clooney na afisa wa zamani wa serikali ya Marekani John Prendergast, lilisema katika ripoti iliyotolewa mwezi Agosti kwamba wapiganaji wa Wagner hawakuwa tu na unyanyasaji dhidi ya raia, lakini pia wamesababisha “machafuko na hofu” ndani ya uongozi wa kijeshi wa Mali, na kulazimisha makamanda kukaa kimya.

Ilimnukuu afisa wa Mali akisema kwamba watendaji wa Wagner walikuwa “wabaya zaidi kuliko Wafaransa, wanafikiri watu wangu ni wajinga kuliko wao. Tumetoka kwenye kikaangio hadi kwenye moto”.

Ikitangaza dhamira yake “imekamilika” licha ya hali mbaya ya usalama, Wagner alitangaza kujiondoa nchini Mali mwezi Juni mwaka huu, huku wachambuzi wakisema kwamba wapiganaji wake wengi wamezama katika Jeshi la Afrika.

Taasisi ya Timbuktu yenye makao yake makuu Senegal inakadiria kuwa asilimia 70 hadi 80% ya wapiganaji wa Africa Corps hapo awali walikuwa Wagner.

“Kwa kweli, Africa Corps imerithi Wagner kwa ukiukaji wa haki za binadamu, ikiwa ni pamoja na mauaji ya kiholela na vitendo vya utesaji,” ilisema katika ripoti iliyotolewa Julai.

Hata hivyo, kikundi cha ufuatiliaji wa ghasia cha Acled kilisema kuwa mienendo ya awali inapendekeza kuwa mwenendo wa Africa Corps “ulikuwa wa kikatili” kuliko wa Wagner.

“Idadi ya matukio yanayohusisha mauaji ya kimakusudi ya raia au ukatili mkubwa imepungua sana,” mchambuzi mkuu wa Acled Afrika Magharibi Héni Nsaibia aliiambia BBC.

Mzozo huo umewalazimu karibu watu 50,000 kukimbilia kambi ya wakimbizi ya M’berra nchini Mauritania, kulingana na shirika la Umoja wa Mataifa la kuhudumia wakimbizi.

Ni pamoja na Bintu, ambaye aliambia BBC kuwa alitoroka kijijini kwao mwaka jana na watoto wake watano baada ya mwili wa mumewe uliokuwa na risasi kutupwa mtoni.

Watu wa eneo hilo walimwambia kwamba alikuwa amepigwa risasi mara kwa mara alipokuwa akiendesha farasi wake.

“Nani atawachunga watoto wangu? Nani atanichunga?” Alisema huku akifagia kiwanja kidogo nje ya nyumba yake pale kambini.

“Ninaposikia jina la Wagner, ninahisi kiwewe. Nahisi hofu. Nalichukia neno Wagner kwa sababu limeleta huzuni kwangu.”

Akiwa amevalia vazi la bluu ya baharini na kilemba cheupe, mkimbizi mwingine, Youssouf, alikuwa ameketi chini ya kibanda, macho yake yakionyesha kiwewe cha uzoefu wake, wakati BBC ilipokutana naye.

Alikumbuka kwamba yeye na marafiki zake walikuwa wakichunga ng’ombe karibu na mpaka wa Mauritania, na walikuwa wamesimama karibu na kisima ili kupata maji safi walipoona wingu la vumbi kwa mbali.

Youssouf anasema gari lilivurumiza kuelekea kwao, na ikawa wapiganaji wa Wagner, ambao walianza kuwapiga bila sababu za msingi – tukio ambalo wakimbizi kadhaa waliambia BBC.

Youssouf alikumbuka kwamba mpiganaji mmoja wa Wagner “alinishika na kutishia kunitupa kisimani”, lakini mwingine aliingilia kati kumzuia asifanye hivyo.

Alisema yeye na marafiki zake waliwekwa kwenye magari tofauti, huku kila moja likiwa na wahudumu watatu wa Wagner.

“Walipokuwa wakiendesha gari, walinipiga njia nzima, wakinipiga teke, wakanikandamiziaa buti usoni na kichwani, na kunipiga kifuani. Sijui nini kiliwapata ng’ombe wetu.”

Pamoja na marafiki zake, alipelekwa kwenye kambi ya kijeshi kaskazini mwa mji wa Léré, ambako anasema waliteswa.

“Mtu mmoja alikuja na fimbo ya chuma. Alitupiga vibaya sana nikahisi kama nitakufa. Walitufunga mikono ili tushindwe kusonga, wakitupiga kwa nguvu kwenye mapaja na miguu ili tusitoroke.”

Youssouf alisema kisha waliburutwa hadi katika ofisi, huku vipigo vikiendelea hadi wakazimia.

Aliongeza kuwa alipopata fahamu alikuta mikono yake ikiwa imefungwa kwenye mikono ya mmoja wa marafiki zake ambao walikuwa hawawezi kutembea .

“Kisha wakaniletea pikipiki karibu na uso wangu, wakainua injini, na kunipulizia moshi kwenye pua yangu ili kuniamsha kabisa. Walifanya vivyo hivyo kwa rafiki yangu, lakini hakujibu. Hapo ndipo walipogundua kuwa alikuwa amekufa.”

Youssouf alisema hakujua kilichotokea kwa mwili wa rafiki yake, lakini yeye na marafiki zake wengine waliachiliwa – tena, bila maelezo.

Ahmed, muuza duka wa zamani, alisema kwamba kabla ya uzoefu wake wa mateso, aliona jinsi Wagner walivyokuwa wakitekeleza ukatili kwa wingi, mara moja wakiuzingira mji mzima wa Nampala, na vijiji vinavyozunguka.

Alisema alikuwa miongoni mwa wakazi waliolazimika kukusanyika kwenye uwanja wa mpira, huku mamluki hao wakijaribu kumtambua mtu ambaye walidai kuwa alikuwa akitumia simu ya satelaiti.

“Walimwita Sikou Cissey. Alikuwa mtu wa kubahatisha tu aliyevalia kofia ya kitamaduni. Walivua nguo zake na kujaza pipa maji na kumshika kwa miguu. Kisha wakatumbukiza kichwa chake kwenye pipa hadi akashindwa kupumua,” Ahmed alisema.

Huku wanajeshi wa Mali wakiwa wanatazama, wapiganaji wa Wagner baadaye walileta majembe na piki piki kwenye uwanja wa mpira ili kuwatisha watu wasifikiri wangechimba makaburi yao wenyewe isipokuwa wamuoneshe mtu ambaye walidai kuwa anatumia simu ya satelaiti, Ahmed aliongeza.

Anasema baada ya kuwa kwenye jua kali siku nzima wakazi hao waliachiwa – isipokuwa mmoja aliyechukuliwa na mamluki hao na ambaye hajui hatima yake.

Ahmed alisema anataka wapiganaji wa Wagner wafikishwe mahakamani, na wawajibishwe kwa ukatili wao.

“Mateso niliopitia nayakumbuka kila mara. Hunipa jinamizi,” anasema, akiwa amevalia mavazi meusi kambini, bila uhakika iwapo atarejea katika maisha yake ya kawaida kama muuza duka.