Vita vya Gaza vilivyoiathiri dunia

Miaka miwili ya vita huko Gaza imekuwa na matokeo zaidi ya mipaka ya eneo hili dogo.

Wachambuzi wanasema kwamba kadri mzozo unavyoenea hadi Lebanon, Syria, Iran na Yemen, vita hivyo vimebadili sio tu Mashariki ya Kati bali pia uhusiano wa dunia na eneo hilo.

“Ni vigumu kuelezea ni kiasi gani miaka hii miwili imebadilisha eneo hilo na dunia,” anasema Julie Norman, profesa msaidizi wa siasa na mahusiano ya kimataifa katika Chuo Kikuu cha London.

Shambulio la Hamas la Oktoba 7, 2023 lilikuwa baya zaidi katika historia ya Israeli. Takriban watu 1,200 waliuawa na wengine 251 walichukuliwa mateka.

“Shambulio hili lilivunja dhana kwamba usalama wa Israeli hauwezi kupuuzwa,” Sanam Vakil, mkurugenzi wa mpango wa Mashariki ya Kati na Afrika Kaskazini wa taasisi ya Chatham House think tank.

Israeli, ambayo inadhibiti anga la Gaza, fukwe, na mipaka ya pamoja, ilianzisha operesheni kubwa ya kijeshi huko Gaza kujibu shambulio la Hamas, ambalo, kwa mujibu wa Wizara ya afya inayohusishwa na Hamas huko Gaza, liliwaua zaidi ya Wapalestina 69,000 kwa miaka miwili, takwimu ambayo Umoja wa Mataifa inaona kuwa ya kuaminika.

Bi. Norman anasema ukubwa wa janga na athari za kisaikolojia mambo yaliyosababishwa na vita huko Gaza “ni zaidi ya msongo wa mawazo” na “kitadumu kwa vizazi”, akiongeza kuwa athari za mashambulizi ya Hamas kwa Israeli, ikiwa ni pamoja na utekaji nyara, “zimebadilisha jamii hiyo milele”.

Anasema shambulio la Oktoba 7 lilianzisha mfululizo wa matukio katika eneo hilo.

Baada ya kuanza kwa mashambulizi ya anga ya Israeli huko Gaza, makundi yanayomiliki silaha yanayoshirikiana na Hamas pia yalianza mashambulizi yao dhidi ya Israeli; Hezbollah kutoka Lebanon na Houthi kutoka Yemen.

Makundi hayo pamoja na Syria na Hamas, yalikuwa sehemu ya muda mrefu ya muungano usio rasmi unaoitwa “Mhimili wa Upinzani,” ambao Iran iliuunga mkono kwa silaha na fedha.

Elliott Abrams, mwanasiasa wa Marekani ambaye amehudumu katika idara ya sera za kigeni chini ya marais watatu wa Republican, anasema Israeli “ilijaribu kuzuia lakini baada ya Oktoba 7 “ilifikia hitimisho kwamba kuzuia hakukuwa na ufanisi.

“Kwanza ilishambulia Hamas, Hezbollah, na Iran yenyewe,” anaongeza. “Haya yalikuwa mabadiliko makubwa sana katika uchambuzi wa usalama wa Israeli.”

Mnamo Septemba 2024, Israeli ililipua kwa mbali maelfu ya vifaa visivyotumia vilivyoharibiwa kwa siri, vingi vikiwa mikononi mwa wanachama wa Hezbollah huko Lebanon.

Kisha ilizindua mashambulizi makali ya Lebanon, ikifuatiwa na vikosi vya ardhini vilivyoshambulia kusini mwa nchi.

Mashambulizi ya anga ya Israeli yaliwaua maafisa kadhaa wakuu wa Hezbollah, akiwemo kiongozi wake, Hassan Nasrallah, na kuharibu sehemu kubwa ya miundombinu na akiba ya silaha za Hezbollah.

Miezi miwili baadae katika taifa jirani la Syria,waasi walitekeleza mashambulizi dhidi ya rais wa wakati huo Bashar Al Assad,mshirika mwingine wa Hezbollah na Iran. Utawala wake wa miaka 24 ulianguka ndani ya majuma mawili.

Julie Norman anasema kwamba katika kile kilichoonekana kama nyongeza ya shinikizo nchini Syria maendeleo ya kikanda pia yalichangia katika kuangusha utawala wa Assad.

Kwa kudhoofisha kundi la Hezbollah na Iran,utawala wa zamani wa Assad haukuwa na wadau muhimu wa kuilinda.

Israel ilitumia fursa hiyo kudhoofisha uwezekano wowote wa shambulio kutoka Syria na kushambulia kambi ya jeshi la anga na maeneo mengine ya kijeshi.

Rais mpya wa Syria Ahmed al-Sharaa mpiganaji wa zamani wa kiislamu ambaye alikuwa na mafungamano na Al Qaeda,alisema serikali yake haina nia ya kuendelea na vita dhidi ya Israel na haitaruhusu ardi yake kutumika na makundi mengine ya kiislamu dhidi ya Israel.

Tishio la vita kamili kati ya Israeli na Iran limekuwa likiendelea Mashariki ya Kati kwa miongo kadhaa.

Lakini hadi wakati huo, silaha kubwa ya Hezbollah ikiwa ni pamoja na makombora yake ya masafa marefu zilikuwa kizuizi kwa shambulio la Israeli kwenye vituo vya nyuklia vya Iran.

“Israeli na Iran zilikuwa zikihusika katika migogoro kwa miaka mingi kupitia wawakilishi na shughuli za siri, lakini hakuna hata moja iliyowahi kushambulia nyingine moja kwa moja,” Abrams anasema.

Hili lilibadilika wakati mvutano ulipoongezeka na kuwa mashambulio ya anga; kwanza Aprili 2024, kisha Oktoba mwaka huo, na hatimaye Juni 2025, Israeli iliposhambulia vituo vya nyuklia vya jeshi la Iran, na kusababisha vita vya siku 12.

Marekani ilijiunga na mashambulizi hayo, ikishambulia vituo vya nyuklia vya Iran kwa mabomu ya kufyatua kwenye mahandaki.

Kisha, kwa msaada wa Qatar, ilianzisha makubaliano ya kusitisha mapigano kati ya Iran na Israeli.

Kwa mujibu wa Bw. Abrams, matokeo ya mashambulio haya yalikuwa kwamba mfumo wa Iran wa kushambulia Israeli uliangushwa na Hamas, Hezbollah, na Iran zenyewe sasa “zimekuwa dhaifu zaidi.”

Bi Norman anasema kasi ya kudhoofika huku ilishangaza zaidi wahusika wa kikanda.

Matukio haya yalikuwa na matokeo mapana zaidi. Urusi, mshirika mwingine wa Iran, ilipoteza mmoja wa washirika wake muhimu katika eneo hilo baada ya kuangushwa utawala wa Assad.

Vladimir Putin na Ahmed Sharia walikuwa hawaelewani wakati wa vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Syria, kwani Urusi ilitumia nguvu za kijeshi kumweka Assad madarakani.

Urusi ina kambi mbili kuu za kijeshi nchini Syria ambazo zimekuwa na jukumu muhimu katika operesheni za kijeshi na za mamluki kutoka Urusi barani Afrika. Hapo awali haikuwa wazi ikiwa Ahmed al-Sharaa angewaruhusu kubaki.

Sharia, ambaye anatafuta ufadhili na uwekezaji kwa Urusi, alisema katika mkutano na Putin huko Moscow kwamba ataheshimu “makubaliano yote” kati ya nchi hizo mbili. Hata hivyo, uhusiano kati ya pande hizo mbili unasalia kuwa dhaifu.

Wataalamu wanasema ushawishi wa China katika Mashariki ya Kati pia umepungua. Kabla ya vita, Beijing ilikuwa ikichukua jukumu jipya kama mratibu wa amani na biashara katika eneo hilo, na ilikuwa imeweza kurejesha uhusiano wa kidiplomasia kati ya Iran na Saudi Arabia.

Lakini vita vya Gaza vimeifanya Marekani kujielekeza zaidi katika eneo la Mashariki ya Kati, na China, anasema Bi. Norman, “imeamua kurudi nyuma kidogo.”

Lakini Uturuki sasa inaunda muungano wa karibu na serikali mpya ya Syria. Bi. Norman anasema Damascus imekuwa chini ya ushawishi wa Iran na Urusi kwa miongo kadhaa, lakini sasa “jukumu la Uturuki lina uwezekano mkubwa wa kuwa wazi zaidi.”

Uturuki pia imeshika jukumu muhimu katika kujaribu kuanzisha makubaliano ya kusitisha mapigano huko Gaza, pamoja na Misri na Qatar.

Qatar, kama mwenyeji wa uongozi wa kisiasa wa Hamas na pia mwenyeji wa kituo kikubwa zaidi cha kijeshi cha Marekani Mashariki ya Kati, ikawa msuluhishi mkuu.

Mnamo Septemba 2025, Israel iliikasirisha Qatar kwa shambulio la anga dhidi ya viongozi wa Hamas huko Doha, mji mkuu, jambo lililozua wasiwasi kuhusu kuvunjika kwa mazungumzo ya usitishaji wa mapigano.

Hata hivyo Abrams anaamini shambulio hilo ambalo lilikiuka uhuru wa mshirika wa Marekani lilikuwa “hatua muhimu katika kukomesha vita.”

Anasema kwamba baada ya shambulio la Israeli, Qatar iliiomba Marekani dhamana ya usalama, na Trump akawapa dhamana hii: “Gharama ilikuwa kwamba tulilazimika kukomesha vita… kwa hivyo ilibidi muilete Hamas kwenye meza ya mazungumzo.”

Wakati huo huo, Trump aliongeza shinikizo kwa Waziri Mkuu wa Israeli Benjamin Netanyahu kusimamisha vita na kumlazimisha kuomba msamaha kwa Qatar kwa shambulio hilo.

Bi. Norman anasema Qatar, Misri na Uturuki “zilikuwa na jukumu muhimu” katika kushawishi Hamas kujadili na kukubali hoja ya Trump.

Aidha aliongeza kwamba, mchakato huu uliimarishwa na uamuzi wa nchi kadhaa kubwa za Magharibi, ikiwa ni pamoja na Ufaransa, Uingereza, Canada na Australia, kutambua hali ya Palestina.

Ingawa baadhi waliona uamuzi huo kama wa mfano tu, Bi. Norman alisema “ulirahisisha nchi nyingine katika eneo hilo kuendeleza usitishaji mapigano.”

Makubaliano ya kusitisha mapigano yalifikiwa Oktoba huku hasira ya umma ikiongezeka katika nchi nyingi kuhusu kampeni ya kijeshi ya Israeli na hali ya kibinadamu huko Gaza.

Mnamo Agosti, chombo kinachoungwa mkono na Umoja wa Mataifa kilitangaza kwamba njaa ilishuhudiwa katika Jiji la Gaza na maeneo ya jirani.

Israeli ilipuuza hilo kwa kuita “uongo mtupu.” Mwezi uliofuata, tume ya uchunguzi ya Umoja wa Mataifa iliishutumu Israeli kwa “mauaji ya kimbari dhidi ya Wapalestina huko Gaza” katika ripoti ambayo Israeli iliiita “ya uongo na potofu.”

Sanam Vakil anasema: “Maoni ya umma barani Ulaya yamebadilika kutoka msimamo wa tahadhari au hata wa kuunga mkono Israel hadi msimamo wa kukosoa waziwazi, katika baadhi ya matukio hadi kufikia hatua ya kuishutumu Israel kwa mauaji ya kimbari huko Gaza.

Mabadiliko haya yameenea hata kufika Marekani.”

Bi. Vakil anasema, “Israel leo inaonekana kuwa na nguvu kuu ya kijeshi katika eneo hilo.” Lakini, anasema, “matokeo ya mbinu ya kijeshi ya Israel yamekuwa taswira hasi katika uwanja wa kimataifa na kikanda na imeitenga Israel zaidi ya wakati mwingine wowote katika miongo ya hivi karibuni.”

Tangu 1967, Umoja wa Mataifa umeitambua Palestina ikiwa ni pamoja na Gaza na Ukingo wa Magharibi kama eneo linalokaliwa na Israeli.

Wataalamu wanasema kwamba baada ya makubaliano ya kusitisha mapigano ya Gaza, masuala mengi bado hayajaeleweka, kuanzia kupokonya silaha Hamas hadi ufadhili na usalama wa Gaza, na kama njia inayoaminika kuelekea kuundwa kwa taifa la Palestina itaibuka.

Hata hivyo, Julie Norman anasema eneo hilo “limebadilika kabisa” na baadhi ya mahusiano “yamechukua mwelekeo mpya kabisa.”

Anahitimisha kwa kusema kwamba sasa kuna umakini mpya kwa Mashariki ya Kati, na inatarajiwa kwamba umakini huu “utasababisha kujitolea mpya kwa mustakabali bora katika eneo hilo, sio marudio ya vita na migogoro ambayo tumeona hadi sasa.”