Dar es Salaam. Katika dunia inayokabiliwa na ongezeko la magonjwa yasiyo ya kuambukiza kama kisukari, shinikizo la damu, saratani na magonjwa ya moyo, wataalamu wa afya wanasema suluhisho linaweza kuanza mapema zaidi kuliko wengi wanavyodhani katika hatua ya unyonyeshaji wa maziwa ya mama.
Takwimu kutoka Jarida la Afya la Lancet zinaonyesha kuwa ingawa magonjwa yasiyo ya kuambukiza yanaweza kuzuilika kwa kiasi kikubwa, ndiyo chanzo kikuu cha vifo duniani, yakichangia zaidi ya asilimia 64 ya vifo mwaka 2021.
Nchi zenye kipato cha chini na cha kati ndizo zinabeba mzigo mkubwa zaidi, zikichangia asilimia 77 ya vifo vyote vinavyotokana na magonjwa hayo na asilimia 86 ya vifo vya mapema kabla ya kufikisha umri wa miaka 70. Kwa mujibu wa makadirio, idadi ya vifo vinavyosababishwa na magonjwa hayo inaweza kuongezeka hadi kufikia milioni 75 ifikapo mwaka 2050, huku wagonjwa wa kisukari wakitarajiwa kuongezeka maradufu.
Shirika la Afya Duniani (WHO) pia linaonyesha takwimu zinazofanana, likieleza kuwa zaidi ya theluthi mbili ya vifo duniani mwaka 2021 vilitokana na magonjwa haya.
Watafiti wanasisitiza kuwa kupunguza hatari hiyo kunaanza mapema katika hatua ya uzazi na hasa kupitia unyonyeshaji wa maziwa ya mama, ambao ni msingi wa afya bora ya maisha yote.
Wanasayansi wanakubaliana kuwa chanzo cha afya bora huanza tumboni mwa mama na kuendelea katika kipindi cha unyonyeshaji. Maziwa ya mama ni lishe kamili inayompa mtoto virutubishi vyote muhimu kwa ukuaji wa mwili na ubongo.
Yana protini, mafuta, madini na kingamwili zinazomlinda mtoto dhidi ya magonjwa ya mapema kama nimonia, homa ya matumbo na maambukizi ya sikio. Lakini zaidi ya hayo, utafiti unaonyesha kuwa unyonyeshaji husaidia kupunguza uwezekano wa mtoto kupata magonjwa sugu baadaye maishani.
Utafiti wa mwaka 2025 uliochapishwa katika jarida hilo unaonyesha kuwa watoto waliolishwa maziwa ya mama pekee kwa miezi sita, wana uwezekano mdogo wa kupata unene uliopitiliza, kisukari cha aina ya pili na shinikizo la damu wanapokuwa watu wazima. Sababu ni kwamba maziwa ya mama husaidia kudhibiti uzito wa mtoto kwa njia ya asili na kuimarisha mfumo wa metaboli. Kwa upande mwingine, lishe duni katika miaka ya awali ya maisha, inaweza kubadilisha muundo wa mwili na kuongeza hatari ya magonjwa yasiyo ya kuambukiza.
Kwa mujibu wa utafiti huo, unyonyeshaji wa maziwa ya mama umekuwa ukihusishwa kwa muda mrefu na kupunguza vifo vya watoto na kuboresha maendeleo ya utotoni.
“Ushahidi wa hivi karibuni unaonyesha kuwa faida za unyonyeshaji si za muda mfupi pekee, bali pia za muda mrefu, ukipunguza hatari ya magonjwa ya moyo, saratani na kisukari kwa kinamama, na kuongeza kinga dhidi ya magonjwa hayo kwa watoto wao,” inaeleza sehemu ya utafiti huo.
Kinamama pia
Unyonyeshaji pia huwanufaisha kina mama. Wakati wa kunyonyesha, mwili huzalisha homoni za oxytocin na prolactin ambazo husaidia fuko la uzazi kurudi katika hali ya kawaida na hupunguza kutokwa na damu baada ya kujifungua.
Kunyonyesha hutengeneza pia homoni zinazosaidia mama kuhisi furaha na kupunguza mafadhaiko, na hivyo kumsaidia katika kupona kutoka kwa uchovu wa kujifungua na kulea mtoto.
Aidha, tafiti zinaonyesha kuwa mama wanaonyonyesha mara kwa mara wana uwezekano mdogo wa kupata saratani ya matiti na ovari, na pia hupata kinga fulani dhidi ya kisukari cha aina ya pili. Unyonyeshaji huchangia pia katika kudhibiti uzito wa mwili na kuimarisha afya ya moyo.
Mbali na kinga ya mwili, unyonyeshaji una mchango mkubwa katika maendeleo ya ubongo na uwezo wa kufikiri wa mtoto. Utafiti wa muda mrefu uliofanywa nchini Brazil ulibaini kuwa watoto waliolishwa maziwa ya mama walikuwa na viwango vya juu zaidi vya akili (IQ) na walifanikiwa zaidi katika maisha ya utu uzima. Mafanikio haya yanahusishwa na virutubishi muhimu vilivyomo kwenye maziwa ya mama kama DHA (docosahexaenoic acid), ambavyo ni muhimu kwa ukuaji wa ubongo.
Wataalamu pia wanasema ukaribu wa kimwili na kihisia unaojengeka wakati wa unyonyeshaji huimarisha afya ya akili ya mama na mtoto.
Aidha, kunyonyesha pia hutoa nafasi ya kipekee kwa mama na mtoto kuungana. Ni kipindi cha karibu na cha upendo, ambapo mtoto hupata faraja, joto la mama, na kujihisi salama. Kwa upande mwingine, kunyonyesha hutengeneza mazingira bora ya lishe na afya kwa mtoto, na ni njia rahisi na ya gharama nafuu inayosaidia kukabiliana na changamoto za lishe zinazowakumba familia nyingi, hasa katika maeneo ya vijijini
Unyonyeshaji bado dhaifu
Hata hivyo, pamoja na manufaa haya yote, kiwango cha unyonyeshaji bora bado kiko chini katika nchi nyingi. Mabadiliko ya kijamii na kiuchumi, kuongezeka kwa ajira za muda mrefu, na ukosefu wa uelewa kuhusu umuhimu wa maziwa ya mama ni baadhi ya vikwazo vinavyowakabili kinamama.
Wataalamu wanashauri serikali na waajiri kuweka sera rafiki kwa familia, kama likizo ndefu ya uzazi, maeneo maalum ya kunyonyeshea kazini, na elimu endelevu kuhusu lishe ya mtoto.
WHO inakadiria kuwa kila dola moja inayowekezwa katika kukuza unyonyeshaji inaweza kuokoa zaidi ya dola 35 kutokana na gharama za matibabu ya baadaye. Hii ni kwa sababu unyonyeshaji hupunguza mzigo wa magonjwa sugu yanayohitaji matibabu ya muda mrefu na gharama kubwa.
Kwa hakika, hakuna dawa wala chanjo inayoweza kulinganisha athari chanya ya unyonyeshaji katika kuokoa maisha ya watoto na kinamama. Ni tendo dogo lenye matokeo makubwa katika mustakabali wa afya ya jamii.
Kama jamii, tunapaswa kurejea katika misingi ya asili ya afya kwa kuhakikisha kila mtoto anapata maziwa ya mama kwa angalau miezi sita ya kwanza bila kuongezewa chakula kingine.
Kwa kufanya hivyo, tunalinda kizazi kijacho dhidi ya magonjwa yasiyo ya kuambukiza, tunaboresha afya ya kina mama, na kujenga taifa lenye nguvu na tija.
Ujumbe kwa wasiopenda kunyonyesha
Kunyonyesha ni zawadi ya kipekee ambayo tunayo uwezo wa kuitoa kwa watoto wetu. Ingawa inaweza kuonekana vigumu au ya kuchosha wakati mwingine, ni muhimu kujua kwamba faida za kunyonyesha kwa mtoto wako ni nyingi sana.
Maziwa ya mama yana virutubisho vyote muhimu vinavyohitajika kwa ukuaji bora wa mtoto wako, kama vile kingamwili zinazomkinga dhidi ya magonjwa, pamoja na protini, mafuta, na vitamini ambazo ni muhimu kwa maendeleo yake.
Pia, kunyonyesha ni njia bora ya kuimarisha uhusiano wa kipekee kati yako na mtoto wako. Ni kipindi cha karibu, cha upendo na faraja, ambapo mtoto anahisi usalama na mapenzi yako.
Kunyonyesha sio tu kwamba ni lishe bora kwa mtoto, bali pia inasaidia mama katika kurudi kwenye hali yake ya kawaida baada ya kujifungua, kupunguza hatari ya magonjwa kama saratani ya matiti, na kusaidia kupunguza stress kwa kutengeneza homoni zinazokuza furaha na faraja