‘Siwezi kumudu kuwaokoa pacha wote wawili’: Vita vya Sudan vilivyomwacha mama akichagua uhai wa mtoto

Onyo: Makala haya yana maelezo ambayo huenda yakawahuzunisha baadhi ya wasomaji.

Touma hajala kwa siku nyingi. Anakaa kimya, macho yake yakiwa kama glasi huku akitazama bila mwelekeo katika wodi ya hospitali.

Mikononi mwake, amembeba binti yake wa miaka mitatu ambaye amelemewa na utapiamlo, Masajed.

Touma anaonekana kufa ganzi na kilio cha watoto wengine wachanga wanaomzunguka. “Natamani angelia,” mama mwenye umri wa miaka 25 anatuambia, akimwangalia binti yake. “Hajalia kwa siku nyingi.”

Hospitali ya Bashaer ni moja wapo ya hospitali za mwisho zinazofanya kazi katika mji mkuu wa Sudan, Khartoum, iliyoharibiwa na vita vya wenyewe kwa wenyewe ambavyo vimekuwa vikiendelea tangu Aprili 2023. Wengi wamesafiri saa nyingi kufika hapa kwa ajili ya huduma maalum.

Wodi ya walio na utapiamlo imejaa watoto ambao ni wadhaifu sana kuweza kupambana na magonjwa, mama zao kando ya vitanda vyao, wasiojiweza.

Vilio hapa haviwezi kutulizwa na kila mmoja ana maumivu sana.

Touma na familia yake walilazimika kukimbia baada ya mapigano kati ya jeshi la Sudan na wapiganaji wa RSF kufika nyumbani kwao takribani kilomita 200 (maili 125) kusini-magharibi mwa Khartoum.

“[RSF] ilichukua kila kitu tulichomiliki, pesa zetu na mifugo yetu, moja kwa moja kutoka mikononi mwetu,” anasema. “Tulitoroka na maisha yetu tu.”

Kwa kukosa pesa wala chakula, watoto wa Touma walianza kuteseka.

Anaonekana kupigwa na butwaa anaposimulia maisha yao ya zamani. “Zamani, nyumba yetu ilikuwa imejaa mema. Tulikuwa na mifugo, maziwa na tende. Lakini sasa hatuna chochote.”

Sudan kwa sasa inakabiliwa na mojawapo ya dharura mbaya zaidi za kibinadamu duniani.

Kulingana na Umoja wa Mataifa, watoto milioni tatu walio chini ya umri wa miaka mitano wana utapiamlo. Hospitali zilizobaki zimezidiwa.

Hospitali ya Bashaer inatoa huduma na matibabu ya msingi bila malipo.

Hata hivyo, dawa za kuokoa maisha zinazohitajika na watoto katika wadi ya utapiamlo lazima zilipwe na familia zao.

Masajed ni pacha, yeye na dada yake Manahil waliletwa hospitalini pamoja. Lakini familia inaweza kumudu antibiotics kwa mtoto mmoja tu.

Touma alilazimika kufanya chaguo lisilowezekana, alimchagua Manahil.

“Natamani wote wawili wangepona na kukua,” sauti yake yenye huzuni inaeleza, “na kwamba ningewatazama wakitembea na kucheza pamoja kama walivyokuwa wakifanya hapo awali.

“Ninataka tu wote wawili wawe sawa,” Touma anasema, akimkumbatia binti yake anayekufa.

“Niko peke yangu. Sina kitu. Nina Mungu tu.”

Viwango vya kuishi hapa ni vya chini. Kwa familia kwenye wadi hii vita imechukua kila kitu. Wameachwa bila chochote na hawana njia ya kununua dawa ambazo zingeokoa watoto wao.

Tunapoondoka, daktari anasema hakuna mtoto hata mmoja katika wadi hii atakayenusurika.

Kote katika Khartoum, maisha ya watoto yameandikwa upya na vita vya wenyewe kwa wenyewe.

Kilichoanza kama mlipuko wa mapigano kati ya vikosi vinavyowatii majenerali wawili, mkuu wa jeshi Jenerali Abdel Fattah al-Burhan na kiongozi wa RSF Mohamed Hamdan Dagalo, anayejulikana kama Hemedti, hivi karibuni vililikumba jiji hilo.

Kwa miaka miwili, hadi Machi mwaka jana wakati jeshi lilipochukua tena udhibiti, jiji lilikumbwa na vita huku wapiganaji wapinzani wakipambana.

Khartoum, ambayo zamani ilikuwa kitovu cha utamaduni na biashara kwenye ukingo wa Mto Nile, ikawa uwanja wa vita. Vifaru viliviringishwa katika vitongoji.

Ndege za kivita zilivurumishwa angani. Raia walinaswa kati ya milipuko ya risasi, milipuko ya mizinga na mashambulizi ya ndege zisizo na rubani.

Ni katika mazingira haya yaliyoharibiwa, katikati ya ukimya na uharibifu, sauti dhaifu ya mtoto ilisikika kutoka kwenye vifusi.

Zaher mwenye umri wa miaka kumi na miwili anajisogeza kwenye mabaki, akipita magari yaliyoteketea, mizinga, nyumba zilizovunjika na risasi zilizosahaulika.

“Narudi nyumbani,” anajiimbia kwa upole huku kiti chake cha magurudumu kikibiringita juu ya kioo kilichovunjika vipande vipande. “Siwezi tena kuona nyumba yangu. Nyumbani kwangu ni wapi?”

Sauti yake, dhaifu, ina maombolezo kwa yale ambayo yamepotea na matumaini ya utulivu kwamba siku moja, hatimaye anaweza kurudi nyumbani.

Katika jengo ambalo sasa linatumika kama makazi, mama yake Zaher Habibah ananiambia kuhusu maisha yalivyokuwa chini ya udhibiti wa RSF.

“Hali ilikuwa ngumu sana,” anasema. “Hatukuweza kuwasha taa zetu usiku, ilikuwa kana kwamba sisi ni wezi. Hatukuwasha moto. Hatukusogea hata kidogo usiku.”

Anakaa karibu na mtoto wake katika chumba kilicho na vitanda vya watu wa pekee.

“Wakati wowote, iwe ulikuwa umelala au unaoga, umesimama au umekaa, unawakuta [RSF] wakipumua shingoni mwako.”

Wengi walikimbia mji mkuu, lakini Zaher na mama yake hawakuwa na njia ya kutoka. Ili kuishi, waliuza dengu mitaani.

Kisha asubuhi moja, walipokuwa wakifanya kazi bega kwa bega, ndege isiyo na rubani ilipiga.

“Nilimtazama na alikuwa akivuja damu. Kulikuwa na damu kila mahali,” Habibah anasema. “Nilikuwa napoteza fahamu. Nilijilazimisha kukesha kwa sababu nilijua nikizimia, ningempoteza milele.”

Miguu ya Zaher iliharibiwa vibaya sana. Baada ya saa za mateso, walifika hospitalini.

“Niliendelea kusali: ‘Tafadhali Mungu, chukua uhai wangu badala ya miguu yake,'” analia.

Lakini madaktari hawakuweza kuokoa miguu yake. Wote wawili walilazimika kukatwa chini ya goti.

“Aliamka na kuuliza: ‘Kwa nini umewaacha wakate miguu yangu?'” Anatazama chini, uso wake umejaa majuto, “Sikuweza kujibu.”

Wote Habiba na mwanawe wanalia, wakiteswa na kumbukumbu ya kile kilichowapata. Inafanywa kuwa mbaya zaidi kwa kujua kwamba viungo bandia vinaweza kumpa Zaher nafasi katika utoto wake wa zamani, lakini Habiba hawezi kumudu.

Kwa Zaher, kumbukumbu ya kile kilichotokea ni ngumu sana kuzungumza kuihusu.

Anashiriki ndoto moja tu rahisi. “Natamani ningekuwa na miguu ya bandia ili niweze kucheza mpira wa miguu na marafiki zangu kama nilivyokuwa zamani. Ni hayo tu.”

Watoto mjini Khartoum wamepokwa sio tu maisha yao ya utotoni bali pia maeneo salama ya kucheza na kuwa wachanga.

Shule, viwanja vya soka na viwanja vya michezo sasa vimevunjwa, na kumbukumbu zilizoharibiwa za maisha yaliyoibiwa na migogoro.

“Palikuwa pazuri sana hapa,” anasema Ahmed mwenye umri wa miaka 16 akitazama kuzunguka jumba la burudani lililoharibiwa na uwanja wa michezo.

“Mimi na kaka zangu tulikuwa tukija hapa. Tulicheza siku nzima na kucheka sana. Lakini niliporudi baada ya vita, sikuamini kuwa ni sehemu ile.”

Ahmed sasa anaishi na kufanya kazi hapa kuondoa uchafu ulioachwa na vita, akipata $50 (£37) kwa siku 30 za kazi inayoendelea.

Pesa hizo zinamsaidia yeye, mama yake, bibi na mmoja wa kaka zake.

Kulikuwa na ndugu wengine sita lakini, kama watu wengi nchini Sudan ambao wamekosa watu wa familia, amepoteza mawasiliano nao. Anatazama miguu yake huku anatuambia hajui walipo au kama wapo walio hai.

Vita hivyo vimesambaratisha familia kama zake.

Kazi ya Ahmed inamkumbusha hilo karibu kila siku. “Nimepata mabaki ya miili 15 hadi sasa,” anasema.

Mabaki mengi yaliyopatikana hapa yamezikwa tangu wakati huo, lakini bado kuna mifupa iliyolala.

Ahmed anatembea katika bustani na kuchukua taya ya binadamu. “Inatisha. Inanifanya nitetemeke.”

Anatuonesha mfupa mwingine na kuushikilia kando ya mguu wake, anasema: “Huu ni mfupa wa mguu, kama wangu.”

Ahmed anasema hathubutu tena kuwa na ndoto za siku zijazo.

“Tangu vita kuanza, nimekuwa na uhakika kwamba nilikusudiwa kufa. Kwa hiyo niliacha kufikiria ni nini nitafanya katika siku zijazo.”

Uharibifu wa shule umeweka mustakabali wa watoto katika hatari zaidi.

Mamilioni hawasomi tena.

Lakini Zaher ni mmoja wa wachache waliobahatika. Yeye na marafiki zake wanahudhuria shule katika darasa la muda lililowekwa na wafanyakazi wa kujitolea katika nyumba iliyoachwa.

Wanataja majibu kwa sauti kubwa, wanaandika ubaoni, wanaimba nyimbo na hata kuna watoto wachache watukutu wanafanya fujo nyuma ya darasa.

Kusikia sauti ya watoto wakijifunza na kucheka, katika nchi ambayo mahali pa kuwa mtoto ni mdogo sana, ni kama nekta.

Tunapouliza jinsi utoto unapaswa kuwa, wanafunzi wa darasa la Zaher wanajibu kwa kutokuwa na hatia bado: “Tunapaswa kucheza, kusoma.”

Lakini kumbukumbu ya vita haiko mbali kamwe. “Hatupaswi kuogopa mabomu na risasi,” anakatiza Zaher. “Tunapaswa kuwa wajasiri.”

Mwalimu wao, Bibi Amal, amefundisha kwa miaka 45. Hajawahi kuona watoto wakiwa na kiwewe.

“Wameathiriwa sana na vita,” anasema.

“Afya yao ya akili, msamiati wao. Wanazungumza lugha ya wanamgambo. Maneno ya laana ya jeuri, hata unyanyasaji wa kimwili. Wanabeba fimbo na mijeledi, wanataka kumpiga mtu. Wamekuwa na wasiwasi sana.”

Uharibifu unaenea zaidi ya tabia.

Huku familia nyingi zikikosa mapato, uhaba wa chakula unazidi kuuma.

“Baadhi ya wanafunzi wanatoka majumbani hawana mkate, unga, maziwa, mafuta, hawana chochote,” mwalimu huyo anasema.

Na bado, katikati ya kukata tamaa, watoto wa Sudan wanazitumia nyakati za furaha zinazopita.

Kwenye uwanja wa soka wenye kovu, Zaher anajikokota kwenye udongo kwa magoti yake, akidhamiria kucheza mchezo anaoupenda zaidi. Marafiki zake humshangilia anapopiga mpira.

“Kitu ninachopenda kufanya ni mpira wa miguu,” anasema, akitabasamu kwa mara ya kwanza.

Alipoulizwa ni timu gani anaiunga mkono, jibu ni mara moja: “Real Madrid.” Mchezaji wake kipenzi? “Vinícius.”

Kucheza kwa magoti yake ni maumivu sana na kunaweza kusababisha maambukizi zaidi. Lakini hajali.

Kandanda na urafiki wake umemuokoa. Wamemletea furaha na kutoroka kutoka kwenye ukweli wake. Hata hivyo, ana ndoto ya miguu ya bandia.

“Natamani wangenirekebisha tu, ili nitembee nyumbani na kwenda shule,” Zaher anasema.