Kwa nini Trump ameshindwa kumshawishi Putin kumaliza mzozo wa Ukraine?

Mvutano kati ya Urusi na Marekani umeongezeka katika siku za hivi karibuni. Marekani imeyawekea vikwazo vipya makampuni ya mafuta ya Urusi oil companies Rosneft na Lukoil wakati huu Kremlin ikifanya majaribio ya makombora yake ya masafa marefu Burevestnik chini ya maji.

Nchi zote mbili zimesema zinaweza kuanza tena majaribio ya nyuklia.

Zaidi ya kuwepo majibizano makali, vita vinaendelea ardhini.

Ni mabadiliko ya aina yake kushuhudiwa katika mwaka ulioanza kukiwa na uwezekano wa kudorora kwa uhusiano kati ya nchi hizo mbili.

Rais wa Marekani Donald Trump aliwasili Ikulu ya White House akiahidi kukomesha vita nchini Ukraine na “kufanya amani na Vladimir [Putin, rais wa Urusi].” Hata hivyo, vita vinaendelea kushuhudiwa, na Marekani na Urusi zimekuwa zikitupiana lawama badala ya mapendekezo.

Kwa nini jaribio la Donald Trump kutegemea jitihada binafsi za kidiplomasia kati yake na Vladimir Putin hazijazaa matunda hadi sasa:

Mwanzoni mwa muhula wa pili wa Trump, dalili ndogo za ufanisi zilijitokeza. Kwa mara ya kwanza tangu Urusi ivamie Ukraine kikamilifu, serikali za Marekani na Urusi zilifanya mazungumzo ya ana kwa ana.

Marais walizungumza mara kwa mara kwa simu na kukutana huko Alaska Agosti iliyopita.

Kwa sasa, kuwepo tu kwa mazungumzo ndiyo matokeo pekee halisi ambayo pande zote mbili zinaweza kuonesha.

“Ukweli kwamba tunazungumzia mchakato wa amani tayari ni ishara ya maendeleo makubwa,” anasema Andrew Peek, mkurugenzi mkuu wa zamani wa masuala ya Ulaya na Urusi katika Baraza la Usalama la Marekani.

“Kuweka wazi misimamo, kubadilishana ndio msingi wa namna diplomasia inavyofanya kazi.”

Trump amekuwa akitegemea sana imani ya uhusiano wa kibinafsi.

Alimteua mjumbe maalum Steve Witkoff mshirika wake wa karibu tangu kukutana na Putin mara kadhaa.

Baada ya kila safari, pande zote mbili zilitangaza kwamba zilikuwa zinakaribia kufikia maafikiano.

Hat ahivyo kukosekana kwa uzoefu wa kidiplomasia wa Witkoff ulitia ashaka katika duru za sera za kigeni.

Wanadiplomasia wawili wa Ulaya, wakizungumza kwa sharti la kutotajwa majina, waliiambia BBC kwamba Witkoff mara nyingi aliondoka Moscow akiwa na imani isiyo sahihi kwamba Putin alikuwa tayari kustahimili, ilhali Ikulu ya White House iligundua vinginevyo.

Kwa mujibu wa afisa mwandamizi wa zamani wa Kremlin, ambaye pia alizungumza na BBC kwa sharti la kutotaja utambulisho wake, Witkoff alikumbana na uzito katika kuelewa mambo madogomadogo kuhusu msimamo wa Urusi na hakuwahi kuwasilisha sera ya Marekani kwa serikali ya Urusi kwa njia thabiti.

Kwa sababu hiyo, pande hizo mbili mara nyingi zilizungumza zinazopingana, chanzo hiki kiliiambia BBC.

Ugumu wa mawasiliano ulionekana wazi kwa kila mtu wakati wa mkutano kati ya Putin na Trump huko Alaska (Marekani) mwezi Agosti.

Nilikuwa miongoni mwa mamia ya waandishi wa habari kwenye mkutano huo, ambao ulikatizwa ghafla kwa sababu ambazo bado hazikueleweka.

Baadaye, Trump na Putin walipojitokeza kwenye mkutano wa pamoja wa waandishi wa habari, hawakuwasilisha hatua zozote halisi kuelekea kukomesha vita.

Kukosekana kwa ahadi yoyote, kwa upande wa Putin kulimsababishia Trump, mwenyeji wa mkutano huo, kuwa katika wakati mgumu.

Si serikali ya Urusi wala ya Marekani haikufafanua kilichotokea nyuma ya pazia, na waandishi wa habari walijaribu kupata taarifa kwa njia mbalimbali.

Kwa mujibu wa gazeti la Uingereza la Financial Times, Trump alipendekeza kupunguza vikwazo na kupanua biashara badala ya kusitisha mapigano nchini Ukraine.

Putin alipinga mara moja pendekezo hilo na kudai Ukraine isalimu amri na na udhibiti wa Donbas, kwa mujibu wa gazeti hilo, “funzo la kihistoria” ambalo lilimkasirisha Trump, linaongeza gazeti la Financial Times.

“Wamarekani walikatishwa tamaa sana” na kukosekana kwa ufanisi huko Alaska, mwanadiplomasia wa Ulaya aliiambia BBC.

Mwanadiplomasia mwingine, ambaye alizungumza kwa sharti la kutotajwa jina, aliiambia BBC: “walikuwa na matarajio kutokana na uelewa dhaifu uliotokana na kile kilichowasilishwa na Urusi kuhusu vita.

Eric Green, ambaye alihudumu kama mshauri wa masuala ya Urusi katika Baraza la Usalama Marekani wakati wa utawala wa Biden, aliiambia BBC: “Hakika kumekuwa na dhana potofu nyingi kuhusu uwezekano wa kufikiwa maelewano na makubaliano.”

Zaidi ya suala la eneo, kulikuwa na mkanganyiko kuhusu dhamana za usalama, na ninaamini baadhi ya wafuasi wa utawala wa Trump hawakuelewa Putin alimaanisha nini kwa kuzingatia ‘sababu kuu’ za vita.

Kukasirika kwa Trump mwenyewe pia kulikuwa dhahiri. “Kila ninapozungumza na Vladimir [Putin], huwa na mazungumzo mazuri, lakini hayaelekei popote,” alisema mnamo Oktoba, alipokuwa akitangaza vikwazo vipya.

Huko Moscow, msimamo rasmi haujabadilika sana katika miezi ya hivi karibuni.

Masharti ya Putin ya kukomesha vita ni pamoja na:

Urusi inasema itakomesha mapigano tu baada ya makubaliano kamili ya kisiasa. Msimamo huu haukubaliki kwa serikali za Marekani na Ukraine, ambazo zinasisitiza kwamba kusitisha mapigano lazima kufanyike kwanza.

Ili kusonga mbele, anasema Peek, aliyekuwa mwanachama wa Baraza la Usalama la Marekani, pande zote zingelazimika kukubaliana kuhusu mambo matatu:

Anadai kuwa hakuna maendeleo yoyote yaliyopatikana katika mambo haya.

Hapo awali Trump alikuwa wazi kwa makubaliano ya maeneo.

Mnamo Aprili, alisema kwamba “Crimea itabaki kuwa Urusi,” na kulingana na ripoti za vyombo vya habari, timu yake ilifikiria kutambua hatua ya Urusi kujitwalia hilo na mwaka wa 2014.

Mnamo Oktoba, wakati wa mkutano na Zelensky, Trump alipendekeza tena “mabadiliko ya maeneo,” shirika la habari la Reuters liliripoti.

Urusi pia ilionyesha kubadilika kidogo: Waziri wa mambo ya nje wa Uturuki alisema serikali ya Urusi inaweza kukubali makubaliano katika mstari wa mbele wa sasa katika sehemu za kusini mwa Ukraine.

Hata hivyo, pia alisema kwamba Urusi bado inadai udhibiti kamili wa eneo la Donbas lenye utajiri wa madini, ambalo nchi hiyo imevamia kwa kiasi fulani.

Serikali ya Urusi ilisema haitajadili maelezo ya mazungumzo yanayoendelea, ikiwa ni pamoja na masuala ya eneo.

Lakini wanadiplomasia wanasisitiza kwamba udhibiti wa ardhi za Ukraine sio suala gumu zaidi lililo hatarini.

Afisa mmoja mkuu wa Ulaya aliiambia BBC kwamba Trump, kulingana na uzoefu wake katika sekta ya mali isiyohamishika, aliamini inawezekana kufanya “mkataba wa mali isiyohamishika” na Urusi. “Hata hivyo, kwa Putin, sio kuhusu eneo bali kuhusu uhuru juu ya Ukraine,” alisema.

Hii ina maana ya kudhibiti mwelekeo wa kisiasa wa serikali ya Ukraine na uwezo wake wa kijeshi. Serikali ya Urusi inasisitiza juu ya kile inachokiita kutoegemea upande wowote kwa Ukraine na kupunguzwa kwa kiasi kikubwa kwa vikosi vya jeshi vya nchi hiyo.

Serikali ya Ukraine inadai dhamana thabiti za usalama kutoka Marekani na NATO.

“Urusi haionyeshi kubadilika kabisa katika dhamana za usalama, mwaka wa 2022 na sasa,” anasema Peek, mwanachama wa zamani wa Baraza la Usalama la Kitaifa la Marekani. “Tofauti iliyopo ni kubwa zaidi kuliko kuhusiana na maeneo.”

Jaribio lililoshindwa la kuandaa mkutano wa kilele huko Budapest (Hungary) msimu huu wa vuli (Ukanda wa Kaskazini) linadhihirisha mkwamo uliopo.

Kufuatia mazungumzo kwa njia ya simu mnamo Oktoba, kati ya Trump na Putin waliwaagiza Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani Marco Rubio na mwenzake wa Urusi Sergei Lavrov kuandaa mazungumzo hayo. Walizungumza mara moja, lakini hakuna mkutano uliotekelezwa.

Kwa mujibu wa shirika la habari la Bloomberg, Rubio alihitimisha kwamba msimamo wa serikali ya Urusi haujabadilika. Wakati huo huo, gazeti la Uingereza la Financial Times liliripoti kwamba Urusi ilituma nyaraka zinazoelezea madai yake mapana, hatua ambayo iliwakatisha tamaa maafisa wa Marekani zaidi.

Rubio aliwaambia waandishi wa habari (12/11): “Hatuwezi kuendelea kufanya mikutano pasipo matokeo.”

Siku iliyofuata, Lavrov alisema madai kwamba Urusi haikuwa tayari kujadili ni uongo mtupu.” Alisema serikali ya Urusi ilikuwa tayari kwa ajili ya mkutano wa pili kati ya Trump na Putin, mradi tu ungekuwa msingi wa “matokeo yaliyopangwa vizuri ya mkutano wa kilele wa Alaska.”

Wakati huo huo, Ukraine na washirika wake wa Ulaya walishirikiana kujenga upya mawasiliano na Trump. Mapema katika muhula wake, alionekana kuwa ameazimia kujadili moja kwa moja na Putin, akiipita serikali ya Ukraine, jambo ambalo liliitisha Ukraine na Ulaya.

Tangu wakati huo, Trump amepunguza ukali wa matamshi yake kuhusu Ukraine.

Tofauti na Urusi, Ukraine imeonyesha kiwango cha kubadilika na serikali ya Marekani, ikiunga mkono mapendekezo ya Marekani ya kusitisha mapigano na hatimaye mazungumzo na serikali ya Urusi.

Kwa serikali ya Ukraine na washirika wake, lengo lilikuwa rahisi: kumshawishi Trump kumkubali Putin kungehatarisha usalama wa Ulaya na Marekani.

“Tulijua hatimaye angegundua kwamba Urusi isingejadiliana kwa nia njema,” mwanadiplomasia wa Ulaya aliiambia BBC. “Kazi yetu ilikuwa kusubiri, na ilifanikiwa.”

Serikali ya Urusi inaituhumu Ulaya. “Wazungu hawalali, wanapotosha utawala huu,” Lavrov alisema, akikosoa kile alichokiita “mabadiliko makubwa” katika msimamo wa Marekani.

Miezi mitatu baada ya mkutano wa kilele wa Alaska, Kremlin na Ikulu ya White House hazina dalili za kuafikiana.

Mnamo Oktoba, serikali ya Marekani iliweka awamu ya kwanza ya vikwazo dhidi ya Urusi chini ya utawala wa Trump, ikilenga makampuni makubwa zaidi ya mafuta nchini humo.

“Kila kitu tufanyacho kitamleta Putin mezani,” Waziri wa fedha Scott Bessent aliiambia CBS, mshirika wa BBC.

Putin alipuuza hatua hiyo, akiita vikwazo hivyo “vibaya kwa uhusiano wa pande mbili,” lakini akasisitiza kwamba Urusi “haitabadilisha sera yake chini ya shinikizo.” Siku chache baadaye, serikali ya Urusi ilifanya majaribio ya kombora la nyuklia ishara kwamba mazungumzo yanafungu njia ya duru mpya ya kupimana nguvu.