Chanzo cha picha, EPA/Shutterstock
Wazazi wengi ambao watoto wao walitekwa nyara siku kumi zilizopita kutoka kwa shule moja ya bweni nchini Nigeria, wameelezea hofu kubwa – wakisema kwamba hawataki kuzungumza na wanahabari au mamlaka za nchi hiyo kwa kuogopa kwamba waliowateka nyara wana wao huenda wakawaadhibu zaidi kutokana na hatua hiyo.
“Wakisikia tu kwamba umezungumza jambo lolote kuwahusu, wao huchukua hatua za haraka kuteka. Watakuja nyumbani kwako na kukupeleka kichakani,” mmoja wao aliiambia BBC. Kwa sababu za usalama wake, BBC haitotaja jina lake halisi na badala yake kumpa jina la Aliyu.
Mtoto wake wa kiume ni mmoja kati ya wanafunzi 300 waliotekwa na kundi la watu waliokuwa na silaha, waliovamia shule ya Kanisa Katoliki ya ya Mtakatifu Mary iliyopo kijijini Papiri katika jimbo la kati nchini Nigeria la Niger. Shambulizi hilo lilitekelezwa alfajiri ya Novemba 21.
Baadhi ya watoto waliotekwa ni wenye umri mdogo wa miaka mitano tu! Takriban 250 bado hawajulikani walipo, japo mamlaka nchini humo zimedai kwamba idadi hii sio sahihi na kwamba waliopotea huenda ni wachache.
Kisa hicho ni mojawapo ya matukio kwenye msururu wa visa vya utekaji wa makundi makubwa ya watu hasa watoto katika maeneo ya Kaskazini na Katikati mwa Naigeria – ambayo baadhi ya mashambulizi yametekelezwa na makundi ya wahuni ambayo yanafahamika huko kama majahili au magaidi – ambao azimio lao kuu ni kuteka nyara kwa ajili ya kutaka kupewa malipo ya kukomboa mateka hao.
“Kijiji chetu kiko mbali na miji mikubwa na kimekaribia maficho ya watekaji hao,” alieleza Aliyu ambaye mwanawe wa kiume bado hajulikani aliko.
“Ili ufike wanapojificha wahalifu itakubidi kusafiri kwa saa tatu kwa gari. Tunajuwa walipo – maficho yao – lakini hatuwezi kwenda huko wenyewe, manake ni hatari kubwa kwetu.”
Aliyu anazidiwa na hisia za hofu kwa mwanawe na wasiwasi huzidi kwasababu katika visa vya awali waathiriwa waliotekwa walifariki wakiwa wanazuiliwa msituni kwa sababu ya ugonjwa, au waliuawa kwa kuwa pesa za malipo ili waachiliwe huru hazikulipwa.
“Nina hisi uchungu moyoni na mke wangu hajala chochote kwa siku kadhaa sasa…Hatuna raha hata kidogo. Tunataka usaidizi wowote ili kuchukuwa hatua.”
Siku chache kabla ya tukio la utekaji huko Papiri, wasichana 25 waliotekwa katika shule ya Maga, iliyopo takriban kilomita 200 Kaskazini mwa jimbo la Kebbi.
Mmoja wa wanafunzi waliotekwa alifanikiwa kutoroka kabla ya wenzake kuokolewa na vikosi vya usalama wiki jana. Mamlaka nchini Nigeria zilisema kwamba wasichana hao walikuwa wanazuiliwa katika, ‘shamba la makazi.’
Watekaji wanapenda kuishi katika mashamba ambapo mifugo wapo na ambayo yamefichwa katikati ya kichaka kikubwa. Magenge hayo hujumlisha vijana kutoka jamii ya Fulani ambayo ni ya wafugaji wenye tamaduni ya kuhamahama.
Hakuna taarifa zozote ambazo zimetolewa kuhusu ikiwa pesa la malipo ya kuwaachilia mateka zililipwa kabla ya wasichana hao kuachiliwa huru huko Maga.
Kisheria, ni makosa kulipa hela za kuwaachilia huru mateka nchini Nigeria. Hata hivyo, ikiwa hela hizo hazitalipwa, mateka huenda – na mara nyingi – wanauawa.
Jamaa za waathiriwa hufanya michango na katika tukio la utekaji nyara wa wanafunzi wengi, mamlaka zimedaiwa kufanya mazungumzo na watekaji nyara kwa ajili ya mateka kuachiliwa huru.
Hakuna kundi lolote ambalo limekubali kuhusika katika mashambulizi kwenye shule mbili huko Maga na Papiri, japo serikali ya Nigeria hivi maajuzi iliiambia BBC kwamba ina amini kuwa waliotekeleza uhalifu huo ni makundi ya magaidi Wajihadi na wala sio majambazi ambao walihusika. Wakazi wa majimbo ya Kebbi na Niger wanasubiri kwa hamu kujuwa mengi zaidi hasa kuhusu tamko hili la serikali.
Yusuf ambaye tumebadilisha jina lake kwa ajili ya kulinda usalama wake – ndiye mlezi rasmi wa baadhi ya wasichana waliotekwa nyara huko Maga – anaamini kwamba mashambulizi ya utekaji nyara yanaweza kufanikishwa tu ikiwa kuna wale ambao wanasaidiana na watekaji nyara ndani ya jamii husika.
“Visa hivi vyote vya utekaji nyara sio jambo la kawaida katika jimbo la Kebbi. Utekaji huu unaweza tu kufanyika ikiwa kuna wenye kutoa usaidizi wa ndani kutoka kwa jamii hii kwa sababu hakuna mtu mgeni kutoka nje ambaye anaweza kujuwa mengi kuhusu jamii hiyo na kutekeleza jambo kubwa kama utekaji bila ya kuwa na usaidizi wa watu wanaoishi pale,” aliiambia BBC.
“Wanahitaji usaidizi wa mtu ambaye ana ufahamu mkubwa wa eneo.”
Lakini kumekuwa na mabadiliko yasiyo ya kawaida katika mbinu ya majambazi hao katika baadhi ya vijiji ambavyo wamezingira na kuyaweka chini ya ‘himaya yao’ kwa muongo mmoja sasa. Wakazi wa vijiji hivyo wameonekana kukosa matumaini ya kupata usadizi kutoka kwa vitengo vya usalama.
Hali hii imechangia jamii husika – zinazoishi vijijini katika maeneo yaliyo mbali na yanayopakana na maficho ya watekaji – kubuni mbinu zinazowafaa kujilinda kwa kukosa huduma za polisi au vitengo vingine vya usalama.
“Katika eneo la Kaskazini magharibi – jamii husika zimeathirika pakubwa na matukio ya utekaji nyara wa makundi makubwa – ili kusaidia jamaa zao imewabidi kufanya mazungumzo ya makubaliaono ya kuwaachilia huru waliotekwa kwa kuwakubalia watekaji nyara kuchuma madini kwenye migodi iliyopo karibu na vijiji vyao,” alisema David Nwaugwe – mtaalamu wa masuala ya usalama na mkurugenzi wa tasasisi ya usalama ya SBM Intelligence.
Majimbo mengi katika eneo la Kaskazini magharibi yana utajiri mkubwa wa madini ambayo hayajachimbwa ardhini – kwa mfano, dhahabu ambayo ina faida kubwa kwa magenge husika.
Makubaliano ya aina hii kulingana na bwana Nwaugwe yamefaidi pande zote husika kwa maeneo kadhaa.
“Tulichokishuhudia kwa muda mrefu sasa ni kwamba hali hii imepunguwa kwa kiasia kikubwa katika baadhi ya maeneo,” alisema.
Jimbo la Katsina, ambalo lipo katika eneo la juu la kaskazini mwa Nigeria, ni mojawapo ya maeneo ambapo hali hii imeshuhudiwa.
Awali ilikuwa ‘ngome’ ya makundi ya watekaji waliotatiza jamii kule kwa kutekeleza visa vya utekaji nyara wa makundi makubwa ya watu na wizi wa mifugo.
Lakini katika mwaka mmoja uliopita, mambo yamebadilika kiasi, sababu kuu ikiwa makubaliano kadhaa ya amani ambayo yameafikiwa katika mazungumzo kati ya makundi ya watekaji na viongozi wa jamii husika.
Vikao vyao hufanyika chini ya miti mikubwa inayotoa nafasi bora ya wahusika kuketi chini kwenye mikeka na kujadili matakwa ya pande zote mbili kabla ya wao kukubaliana.
Viongozi wa makundi ya majambazi wamekuwa tayari kujadiliana, japo wamekashifiwa vikali kwa sababu ya kuhudhuria vikao hivyo wakiwa wamejihami kwa bunduki aina ya AK47 miongoni mwa silaha zingine.
Eneo la Jibia ilikuwa mojawapo ya maeneo ya kwanza yaliyokumbatia mfumo wa makubaliano kati ya watekaji na wazee wa jamii zilizohangaishwa na utekaji nyara. Makundi haya mawili yaliafikiana kuwa na makubaliano ya amani mnamo mwezi Machi mwaka huu.
Baada ya kushuhudia uvamizi na hali ngumu ya kiuslama kwa muongo mmoja, maisha yalikuwa mazito kwa jamii iliyohisi haiwezi tena kustahmili madhila waliyokuwa wakiyapitia – alisema kiongozi wa jamii na wakili Ibrahim Sabiu ambaye aliwakilisha upande wa jamii kwenye mazungumzo ya amani ya Jibia.
“Makazi yetu na kitega Uchumi chetu kiliharibiwa,” aliiambia BBC kwenye mahojiano yaliyofanyika mwezi Septemba.
“Mashule na hospitali zilifungwa. Mamia ya watu waliuawa na wengine wengi wakatekwa nyara huku watekaji wakiitisha fedha za malipo kwa ajili ya kuwaachilia huru mateka.”
Suala kuu kwenye makubaliano lilikuwa shule kukubaliwa kufunguliwa tena. Aidha jamii iliomba kupewa hakikisho kwamba hawangevamiwa tena na kwamba pia watekaji hawangeingia vijijini mwao wakiwa na silaha.
Kwa upande wao, watekaji waliotekeleza madhila kule Jibia, waliomba kupewa nafasi ya kuchota maji safi ya kunywa na kuwa na njia salama ya kupitisha mifugo wao kila walipohamisha ng’ombe wao kupata malisho mapya.
Pia waliomba ikiwa wake na mabinti wao wangepata nafasi ya kuuza na kununua bidhaa katika soko la mji.
Chanzo cha picha, AFP/Getty Images
Suala kuu kwenye ajenda – kwa pande zote – ilikuwa kuachiliwa huru kwa waliotekwa nyara. BBC haina taarifa kamili ya idadi halisi ya walioachiliwa huru kule Jibia, lakini wanakijiji 37 wameachiliwa huru huko Kufri – eneo lingine la jimbo la Katsina – mwishoni mwa mwezi septemba – mwezi mmoja baada ya makubaliano ya amani kutiwa saini.
“Ilitubidi kukubali pendekezo la amani kwa sababu hakukuwa na mwisho wa matukio ya uvamizi,” alisema bwana Sabiu.
“Hili ni janga ambalo polisi wangepaswa kulidhibiti ila vitengo vya usalama vilitumwa hapa na vimeshindwa kumaliza uhalifu huu.”
Audu abdullahi Ofisa, kiongozi wa kundi la watekaji ambaye alishiriki katika vikao vya kupata amani huko Jibia, alikubaliana na pendekezo la amani. “Maisha yana kupanda na kushuka, na tumefurahia kuanza awamu hii mpya.”
Jamii zinazoishi kwenye vijiji vya mashambani vinaweza kufaidika pakubwa na mikataba ya amani, lakini kile ambacho hakikowazi kabisa ni sababu ya makundi ya watekaji kukubali kufanya mikataba ya makubaliano hasa katika maeneo ambayo suala la wao kukubaliwa kuchimba madini kwenye migodi halikuwepo kabisa.
Pesa za malipo ya kuwawezesha kuwaachilia huru mateka ndilo lilionekana kuwa sababu kuu ya wao kutekeleza uhalifu wao, ila katika jimbo la Kufri, ilikuwa viongozi wa makundi ya utekaji ambao walitaka kufanya vikao vya amani na wazee wa jamii walizovamia.
“Tumechoshwa na hali mbaya ya usalama ,” Nasiru Bosho – mmoja wa viongozi wa makundi ya watekaji ambaye alishiriki kwenye mikutano ya amani ya Kufri aliiambia BBC.
“Tuliishi pamoja kama jamii moja kwenye eneo moja hadi pale ghasia za utekaji nyara zilipoanza. Tumekubaliana kuishi pamoja na kuganga yajayo. Hakuna tena uhasama wa uvamizi kutoka pande yoyote ile,”