“Niliwaona wakikanyaga watu waliojeruhiwa kwa magari yao” -ukimbizi wa kutisha kutoka vitani nchini Sudan

Abdulqadir Abdullah Ali alipata madhara makubwa ya neva kwenye mguu wakati wa wezi wa muda mrefu wa jiji la el-Fasher nchini Sudan, kwa sababu hakuweza kupata dawa ya kisukari chake.

Mzee huyo mwenye umri wa miaka 62 sasa hutembea kwa kulemaa sana, lakini siku wapiganaji wa Rapid Support Forces (RSF) walipouteka mji huo hatimaye, alitawaliwa na hofu kiasi cha kukimbia bila kuhisi maumivu.

“Asubuhi RSF walipokuja kulikuwa na risasi nyingi, na milipuko ikisikika,” anasema.

“Watu hawakuwa na utulivu kwa sababu ya hofu; walikimbia majumbani mwao, kila mtu akakimbia upande wake, baba, mwana, binti, wote wakikimbia.”

Kuanguka kwa el-Fasher baada ya miezi 18 ya kuzingirwa ni sura nyingine ya kikatili sana katika vita vya wenyewe kwa wenyewe nchini Sudan.

BBC imefika katika kambi ya hema kaskazini mwa Sudan, iliyo katika eneo linalodhibitiwa na jeshi, kusikiliza simulizi za wale waliokimbia. Timu hiyo ilifuatiliwa na mamlaka wakati wote wa ziara.

RSF imekuwa ikipigana na jeshi la kawaida tangu Aprili 2023, wakati mvutano wa madaraka kati ya pande hizo mbili ulipozuka na kuwa vita.

Kuzingirwa kwa el-Fasher kulikuwa ushindi mkubwa kwa RSF, kwani kulilazimisha jeshi kujiondoa katika ngome yake ya mwisho katika eneo la Darfur.

Lakini ushahidi wa mauaji ya halaiki na ukatili mkubwa umeibua hukumu kali kimataifa na umeifanya Marekani kuongeza juhudi za kutafuta mwisho wa vita hivyo.

Tulimkuta Bwana Ali akizurura kambini, iliyo jangwani takribani km 770 (maili 480) kaskazini mashariki mwa el-Fasher, karibu na mji wa al-Dabbah.

Alikuwa akijaribu kusajili familia yake ili wapate hema.

“Walikuwa wanawapiga risasi watu, wazee, raia, kwa risasi za moto; walikuwa wanamaliza risasi zao zote kwa watu,” alituambia.

“Baadhi ya wapiganaji wa RSF walikuja na magari yao. Wakimuona mtu bado anapumua, walikuwa wanamkanyaga kwa gari.”

Bwana Ali alisema alikimbia pale alipopata nafasi, akijikokota ardhini au kujificha pale hatari ilipokaribia sana. Aliweza kufika kijiji cha Gurni, kilomita chache kutoka el-Fasher.

Gurni ilikuwa kituo cha kwanza kwa wengi waliokimbia mji huo, akiwemo Mohammed Abbaker Adam, afisa wa eneo la kambi ya wakimbizi ya Zamzam iliyo karibu.

Bwana Adam alikimbilia el-Fasher baada ya Zamzam kuvamiwa na RSF mwezi Aprili, na aliondoka siku moja kabla ya wapiganaji hao kuuteka mji huo mwezi Oktoba.

Alijiachia ndevu nyeupe ili aonekane mzee zaidi, akitumaini kwamba hatua hiyo ingemletea unyenyekevu au huruma zaidi kutoka kwa wapiganaji.

“Barabara ya kuja hapa ilikuwa imejaa vifo,” alisema.

“Waliwapiga risasi baadhi ya watu mbele yetu moja kwa moja, kisha wakawabeba na kuwatu­pa mbali. Na barabarani tuliona miili ya watu ikiwa wazi, bila kuzikwa. Baadhi yao walikuwa wamelala hapo kwa siku mbili au tatu.”

“Watu wengi wametawanyika kila mahali,” aliongeza. “Hatujui walipo.”

Baadhi ya wale ambao hawakusafiri safari ndefu ya kwenda al-Dabbah waliweza kufika kituo cha misaada cha Tawila, takriban km 70 kutoka el-Fasher.

Wengine walivuka mpaka na kuingia Chad. Lakini Umoja wa Mataifa unasema chini ya nusu ya watu 260,000 waliokadiriwa kuwa mjini kabla haujatwaliwa hawajulikani walipo.

Mashirika ya misaada yanaamini kuwa watu wengi hawakuweza kwenda mbali, wakishindwa kutoroka kwa sababu ya hatari, kukamatwa, au gharama ya kujikomboa.

Bwana Adam alisema wapiganaji pia waliwabaka wanawake, akithibitisha ripoti nyingi za ukatili wa kingono.

“Walimchukua mwanamke hadi nyuma ya mti, au kumpeleka mbali nasi, sehemu ambayo huwezi kuona kwa macho yako,” alisema.

“Lakini ungeisikia sauti yake ikilia: ‘Nisaidieni, nisaidieni.’ Na akirudi anasema, ‘Wamenibaka.'”

Katika kambi hiyo kuna wanawake wengi, na wengi wao hawataki kutambuliwa ili kuwalinda ndugu na familia waliobaki.

Mwanamke mmoja wa miaka 19 alisema kwamba wapiganaji wa RSF kwenye kituo cha ukaguzi walimchukua msichana mmoja kutoka katika kikundi alichokuwa anasafiri nacho.

“Nilihisi hofu,” alisema. “Wakati walipomtoa kutoka kwenye gari kwenye kituo cha ukaguzi, nilihofia kwamba kila kituo watamchukua msichana. Lakini walimchukua tu, na hiyo ilikuwa hadi tulipofika hapa.”

Alikuwa akisafiri pamoja mdogo wake na kaka yake. Baba yao, ambaye alikuwa mwanajeshi, alikuwa amekufa kwenye mapigano. Mama yao hakuwa el-Fasher wakati mji ulipotekwa.

Hivyo, wale wadogo watatu walikimbia mji kwa miguu pamoja na bibi yao, lakini bibi yao alifariki kabla hawajafika Gurni, wakabaki kuendelea peke yao.

“Hatukuwa na maji ya kutosha kwa sababu hatukuwa tunajua umbali ulikuwa mrefu sana,” alisema binti huyo.

“Tulitembea na kutembea na bibi yangu alikata tamaa. Nilidhani inaweza kuwa ni kwa sababu ya njaa au kiu.

“Nilichunguza mapigo ya moyo wake, lakini hakuamka, hivyo nikapata daktari katika kijiji kilichokaribiana. Alikuja na kusema, ‘Bibi yako amefariki.’ Nilijaribu kujizuia hisia kwa ajili ya dada na kaka yangu, lakini sikuwa na hakika ningewezaje kumwambia mama yangu.”

Wote walikuwa na wasiwasi sana kuhusu kaka yao wa miaka 15 kwa sababu RSF walihisi kwamba wanaume waliokimbia walipigana na jeshi.

Mvulana huyo alieleza mateso aliyopitia kwenye kituo kimoja cha ukaguzi wakati vijana wote walipotolewa kwenye magari.

“RSF walituchunguza saa nyingi tukiwa juani,” alieleza. “Walisema kuwa sisi ni wanajeshi, baadhi ya wale wakubwa labda walikuwa kweli wanajeshi.

Wapiganaji wa RSF walisimama juu yetu na kutuzunguka, wakitukanyaga na kututishia kwa silaha zao. Nilipoteza matumaini na nikawaambia, ‘Lolote mnataka nifanyie, lifanyeni.'”

Mwisho walimruhusu aende, baada ya dada yake wa miaka 13 kuwaambia kuwa baba yao amekufa, na kwamba yeye ndiye kaka pekee. Walikutana tena na mama yao kambini al-Dabbah.

Watu wengi wanaripoti kwamba RSF walitenganisha wazee na wanawake kutoka kwa wanaume wa umri wa kupigana.

Hali hiyo ilitokea kwa Abdullah Adam Mohamed huko Gurni, akitengwa na watoto wake wa kike wa miaka 2, 4 na 6. Muuzaji wa manukato alikuwa anakuwatunza tangu mke wake alipopotea kwenye mlipuko wa mabomu miezi minne iliyopita.

“Niliwapa wasichana wangu kwa wanawake waliokuwa nasi,” aliiambia BBC. “Kisha RSF walileta magari makubwa, na sisi [wanaume] tulihofia kwamba wangewatuma kwa kuwalazimisha kujiunga na vita. Hivyo baadhi yetu tukakimbia na kuingia jirani.

Usiku wote nilikuwa nikijiuliza, nitawapata vipi watoto wangu tena? Tayari nimepoteza watu wengi, nilikuwa na hofu ya kuwapoteza pia.”

Mapema mwaka huu, Marekani ilibaini kwamba RSF walijihusisha na mauaji ya halaiki Darfur.

Lakini jeshi la Sudan na wanamgambo wake washirika pia wamekemewa kwa ukatili, ikiwemo kulenga raia waliokuwa wanashukiwa kuunga mkono RSF, na kupiga mabomu bila kujali maeneo ya makazi ya watu.

Sura hii ya kikatili katika vita vya kusababisha madhila makubwa nchini Sudan imesababisha kuchukuliwa hatua kulikofanywa na Rais wa Marekani, Donald Trump. Ameahidi kujihusisha moja kwa moja zaidi katika juhudi za Marekani za kujaribu kufanikisha kusitishwa kwa vita.

Kwa wale waliokimbia el-Fasher, hilo linaonekana kama ndoto, hawana wazo la nini kitatokea baadaye.