Rais aliyeko madarakani, Samia Suluhu Hassan, aliwaambia wafuasi wake wakati wa uzinduzi wa kampeni za chama tawala – CCM kwamba miaka mitano ijayo atajikita si tu katika kuboresha afya zao na elimu ya watoto wao, bali pia kuandika katiba mpya na kuendeleza maridhiano ya kitaifa.
Samia alisema anajiongoza kwa kile alichokiita 4R — maridhiano (reconciliation), ustahimilivu (resilience), mageuzi (reform) na kujenga upya (rebuild) — mkakati wa kisiasa alioukumbatia mara tu alipoingia madarakani mwaka 2021.
“Kwa kuongozwa na falsafa ya 4R, tutaendelea na mashauriano na wadau wa siasa, mashirika ya kiraia na sekta binafsi kupitia tume maalumu kwa ajili ya kuanzisha mazungumzo ya maridhiano na upatanisho, na kuandaa mazingira ya katiba mpya,” aliwaambia maelfu ya watu waliokusanyika katika uwanja wa michezo wa Tanganyika Packers jijini Dar es Salaam.
Samia aliingia madarakani kufuatia kifo cha ghafla cha mtangulizi wake, John Magufuli, ambaye chini yake alihudumu kama makamu wa rais.
Chini ya Magufuli, chama tawala Chama Cha Mapinduzi (CCM) kilishinda kwa asilimia 84 ya kura za mwaka 2020, kwa mujibu wa tume ya uchaguzi ya taifa.
Wagombea wengi wa upinzani walifungiwa kabla ya uchaguzi huo, na Amnesty International iliripoti madai ya mauaji kinyume cha sheria na mateso dhidi ya wanachama wa upinzani waliokamatwa na kuwekwa kizuizini kiholela baada ya uchaguzi.
Kwa mujibu wa Human Rights Watch, takribani watu 14, wengi wao Zanzibar, walipoteza maisha kutokana na vurugu za uchaguzi.
Vikwazo kwa upinzani
Baadhi ya wapinzani wakuu wa Samia hawashiriki kwenye uchaguzi ujao, wengine tayari wamefungiwa au wanakabiliwa na kesi mahakamani.
Tundu Lissu, kiongozi wa Chadema na mgombea urais wa chama hicho mwaka 2020, yupo gerezani akikabiliwa na kesi ya uhaini yenye adhabu ya kifo. Amekanusha mashtaka hayo.
Chadema ilitangaza mapema mwaka huu kwamba itasusia uchaguzi iwapo hakutakuwa na mageuzi, ikiwemo tume huru ya uchaguzi na kanuni za wazi kuhakikisha wagombea wake hawatolewi majina yao kwenye karatasi za kura.
Baada ya kukataa kusaini kanuni za maadili ya uchaguzi, Chadema iliondolewa rasmi kushiriki uchaguzi.
Tume ya uchaguzi pia ilimfungia Luhaga Mpina wa ACT-Wazalendo kwa madai kwamba hana “sifa.”
ACT-Wazalendo ilipeleka shauri mahakamani, ikieleza uamuzi huo kama “njama ya makusudi ya serikali dhidi ya upinzani.” Licha ya uamuzi wa mahakama kumrejesha Mpina kwenye kinyang’anyiro, Tume ilimuondoa tena kufuatia mapingamizi kadhaa dhidi yake.
Mwenyekiti wa chama hicho, Othman Masoud Othman, ambaye pia ni mgombea urais kwa upande wa Zanzibar, alikosoa hatua hiyo, akisema inaonesha “utoto wa taasisi zinazotakiwa kusimamia siasa na uchaguzi wa nchi.”
“Tusingepinga iwapo changamoto hizi zingefuata taratibu sahihi,” alisema kwenye mahojiano ya hivi karibuni.
“Lakini uamuzi huu wa NEC unaonesha jinsi tulivyo nyuma. Ni maumivu makubwa kwa sababu unaonesha jinsi CCM, licha ya wajibu wake kwa taifa, inavyotumia taasisi za serikali kufanya vitendo vya kitoto na vya aibu.”
Katika siku ya kwanza ya kampeni, vyama kama NRA na ADC vilishindwa kuzindua kampeni zao Mwanza na Arusha, vikieleza changamoto mbalimbali zikiwemo ukosefu wa fedha.
Mchambuzi wa siasa kutoka Dar es Salaam, Lugete Mussa, anasema ingawa Samia anakabiliwa na ushindani mdogo, “kuna mabadiliko makubwa kwenye mfumo wa uchaguzi na bado kutakuwa na ushindani katika ngazi za chini.”
“Huwezi kulinganisha na uchaguzi wa 2020, 2015, 2010 au 2005, lakini demokrasia inachanua Tanzania,” aliambia DW.
“Tumeona tume ya uchaguzi ikiboresha mambo, na uwajibikaji mkubwa zaidi wa baadhi ya maafisa wake,” aliongeza.
“Pia waandishi na wahariri wanahusishwa zaidi kwenye mchakato wa uchaguzi, jambo linaloonesha maendeleo ya kidemokrasia kuliko ilivyokuwa mwaka 2020,” alisema Mussa.
Mashirika ya haki yanakosoa ukandamizaji
Wakati huo huo, mashirika ya kimataifa ya haki za binadamu na waangalizi wa uchaguzi yameishutumu serikali ya Tanzania kwa kuwakandamiza wapinzani kabla ya kura ya Oktoba.
Mpaluka Saidi Nyagali, anayejulikana zaidi kama Mdude, mkosoaji maarufu wa CCM, aliripotiwa kushambuliwa, kupigwa na kutekwa nyara mwezi Mei, kwa mujibu wa taarifa za The Chanzo Initiative na International Crisis Group.
Katika tukio jingine, Asma Mohammed Khalfan alisema mara ya mwisho kumuona mumewe ilikuwa Aprili 1 usiku.
“Nikiwa ndani, watu waligonga mlango na kuwauliza watoto wetu baba yupo wapi,” aliiambia DW. “Mume wangu alifungua mlango akiwa na shati. Walimchukua. Nimekuwa nikimtafuta kila mahali, nimezunguka vituo vyote vya polisi lakini hakuna taarifa zozote.”
Katibu Mkuu wa Baraza la Maaskofu wa Kanisa Katoliki (TEC), Charles Kitima, aliripotiwa kushambuliwa na kujeruhiwa mwishoni mwa Aprili, siku chache baada ya kuikosoa serikali kuhusu haki za binadamu na uchaguzi.
Katika tukio jingine, mamlaka nchini Tanzania ilifuta usajili wa kanisa linalomilikiwa na mbunge wa CCM, Josephat Gwajima, baada ya kiongozi huyo kuihusisha serikali na ukiukaji wa haki za binadamu.
Kanisa la Glory of Christ Church la Gwajima jijini Dar es Salaam lilizingirwa na polisi mwezi Juni baada ya mamia ya waumini kufika kupinga tangazo la kufutwa kwa usajili wake, kwa mujibu wa shirika la habari la AP. Baraza la usajili wa vyama na taasisi lilisema mahubiri ya Gwajima yalikiuka maadili ya taasisi za kidini.
Tanzania sasa inaelekea kwenye uchaguzi huku chama tawala kikiwa kimegawanyika na upinzani ukiwa vipande vipande. Matokeo ya kura ya Oktoba yataamua hatma ya misuguano hii ya kisiasa.