Taarifa ya Tume hiyo iliyotolewa leo Oktoba 30 jijini New York, Marekani imesema wasiwasi wao unafuatia ushahidi wa moja kwa moja na wa kutisha waliokusanya kutoka kwa manusura unaoonesha mashambulizi ya kimfumo na yanayoendelea dhidi ya raia.
Licha ya changamoto kubwa katika kupata taarifa, uchunguzi wa awali unaonesha mtindo wa makusudi wa uuaji wa raia wasio na silaha kwa misingi ya kikabila, mashambulizi, unyanyasaji wa kijinsia, uporaji mkubwa, uharibifu wa miundombinu muhimu, na ukimbizi wa kulazimishwa kwa maelfu ya watu.
“Wakati El Fasher inateketea na mamilioni wakikabiliwa na njaa, dunia lazima ichague kati ya ukimya au mshikamano,” amenukuliwa Mohamed Chande Othman, Mwenyekiti wa Tume hiyo ya Uchunguzi.
Amesema “tangu kuzingirwa kwa El Fasher na kambi zake jirani, na kufuatia RSF kuchukua udhibiti wa mji, janga la kibinadamu limezidi kuwa baya kwa wakati halisi. Ni lazima tuhakikishe kwamba kilio cha waathiriwa wa Sudan hakipotelei hewani, bali kinageuzwa kuwa hatua.”
Kuanguka kwa El Fasher ni mgeuko wa maafa katika vita vya Sudan: mji uliokuwa umedhoofishwa tayari na miezi 18 ya kuzingirwa, njaa, na mashambulizi ya mabomu sasa umedumbukia katika hofu na machafuko. Maelfu ya raia wamekwama, wakikabiliwa na mashambulizi yasiyoisha, njaa, na kukata tamaa, huku wengine wakikimbia — wengi kwa miguu na bila mahitaji ya msingi — wakati misaada ya kibinadamu ikiendelea kuzuiwa.
Othman amesema Mamlaka ya Tume hiyo, ambayo yaliongezwa na Baraza la Haki za Binadamu la Umoja wa Mataifa mwezi Septemba kwa mwaka mmoja zaidi, “si kuongeza muda tu — ni njia ya kuokoa uwajibikaji na ishara kwamba dunia inafuatilia.”
Je Ripoti mpya ya Tume imebaini nini?
Ripoti ya hivi karibuni ya Tume — iliyochapishwa leo inaelezea mfumo wa ukatili mkubwa unaotekelezwa na pande zote mbili za vita, yaani RSF na jeshi la Sudan, ikijumuisha uhalifu wa kivita kama mauaji, kudhalilisha utu wa kibinadamu, na mashambulizi ya makusudi dhidi ya raia.
Ukosefu wa uwajibishaji ndio kichocheo cha kinachoendelea sasa
Ikiwasilishwa pia mbele ya Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa, ripoti imebaini kuwa kuna misingi ya kutosha kuamini kwamba pande zote mbili zimehusika katika ukiukaji mkubwa wa haki za binadamu na sheria ya kimataifa ya kibinadamu, unaofikia kiwango cha uhalifu wa ukatili mkubwa, huku zikikosa kutoa haki ya kweli kwa waathiriwa.
Ripoti iliyopatiwa jina “Njia za Haki: Uwajibikaji kwa Uhalifu wa Kikatili Sudan” imebaini kuwa kutokuwapo kwa uwajibikaji ndilo chanzo kikuu cha kuendelea kwa vurugu. Imesisitiza kuwa madai ya waathiriwa hayawezi tena kupuuzwa, na kwamba uwajibikaji ni wa haraka na unaowezekana.
Mapendekezo ni pamoja na chombo cha haki kisichoegemea upande wowote
Kwa kuwa haki ndani ya Sudan inazuiliwa kimfumo na pande zote za vita zikiwa hazina nia wala uwezo wa kuchunguza au kushtaki uhalifu mkubwa, ripoti imetoa wito kwa jumuiya ya kimataifa kuunda chombo huru na kisichoegemea upande wowote cha kimahakama kumaliza miongo ya kutokuwapo kwa uwajibikaji na kuwashtaki wahusika wa uhalifu mkubwa chini ya sheria ya kimataifa. Taasisi hiyo mpya ya kimahakama, kwa mujibu wa Tume, inapaswa kushirikiana na Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu (ICC).
Kwa kuzingatia ukubwa wa ukiukaji uliofanywa, ripoti pia imependekeza:
- Kuongezwa kwa mamlaka ya ICC kote Sudan,
- Kuanzishwa kwa ofisi maalum ya msaada na fidia kwa waathiriwa vibaya vita wa Sudan, na
- Mafunzo ya kiufundi na ujenzi wa uwezo kwa wale wanaohusika katika kunasa ushahidi wa ukiukaji na uhalifu.
Vita vikali vimeendelea kwa zaidi ya miaka miwili bila dalili ya kumalizika. Mapigano yamewanasa maelfu ya raia katikati ya pande zinazopigana, hasa katika kuzingirwa na hatimaye kuanguka kwa El Fasher na maeneo ya jirani.
Kauli za wajumbe wa Tume
RSF imehusishwa na mashambulizi yenye misingi ya kikabila, ubakaji na ukatili wa kijinsia, kutumia njaa kama silaha, na uharibifu wa miundombinu muhimu — hatua zinazofikia kiwango cha uhalifu wa kivita. Vitendo vyake vya kimfumo na vya kiwango kikubwa pia vinafikia uhalifu dhidi ya ubinadamu kama vile mateso na labda mauaji ya halaiki.
Ripoti imeangazia mifumo iliyoshindwa ya uwajibikaji wa kitaifa, ikisababisha haki za kuchagua, kutowapo kwa uhuru wa mahakama, na unyanyasaji wa kijinsia na kijinsia dhidi ya wanawake. Imetoa wito wa utekelezaji wa haraka wa hatua za uwajibikaji ili kukomesha hali ya kutokuwapo kwa adhabu na kushughulikia mizizi ya mizozo inayoendelea, kupitia mpango wa ukweli, haki, fidia, na mageuzi ya kisheria na ya taasisi.
“Uhalifu tunaonukuu mara nyingi ni sehemu ya kampeni pana zinazolenga kutisha jamii,” amesema Mona Rishmawi, Mjumbe wa Tume, akiongeza kuwa, “unachochewa na ukosefu wa uwajibikaji kwa uhalifu uliopita na mfumo wa haki uliovunjwa na kubadilishwa na hali ya kutokuwapo kwa adhabu. Haki, ukweli na fidia zinahitaji taasisi zinazolinda watu wa Sudan, si kuficha wahalifu wao. Jumuiya ya kimataifa lazima ichukue hatua madhubuti kuziba pengo la uwajibikaji.”
“Watu wa Sudan wameonesha ustahimilivu wa ajabu,” amesema Joy Ngozi Ezeilo, Mjumbe wa Tume, akitanabaisha kwamba, “hawaombi huruma, bali mshikamano — mshikamano unaogeuza maneno kuwa hatua, na maazimio kuwa haki.”