Hitilafu za kisiasa na kiusalama kati ya utawala ghasibu wa Israel na Misri zimechukua zimefikia katika uga wa kiuchumi, na sasa zimefikisha mkataba mkubwa zaidi wa gesi kati ya Tel Aviv na Cairo kwenye ukingo wa kusambaratika.
Kwa mujibu wa Parstoday, moja ya kandarasi kubwa zaidi za usafirishaji wa gesi asilia kutoka Israel hadi Misri sasa iko kwenye hatihati ya kusambaratika. Mkataba huo wenye thamani ya takribani dola bilioni 35 na unaolenga kuhamisha zaidi ya mita za ujazo bilioni 130 za gesi kwenda Misri ifikapo mwaka 2040, sasa umekuwa wenzo wa mashinikizo ya kisiasa wa baraza la mawaziri la Waziri Mkuu wa utawala ghasibu wa Israel Benjamin Netanyahu.
Kwa mujibu wa makubaliano hayo, Israel ilitakiwa kusafirisha gesi ya takribani futi za ujazo bilioni 1.8 kila siku nchini Misri, lakini sasa imeingia katika mgogoro mgumu wa kisiasa na kiufundi katika Palestina inayokaliwa kwa mabavu. Kwa mujibu wa duru za Wizara ya Mafuta ya Misri, kiasi cha gesi inayoagizwa hivi sasa kutoka Israel ni kati ya futi za ujazo milioni 850 na bilioni moja kwa siku.
Kiasi hiki kinatokana na makubaliano ya 2019, ambayo yalianza kutekelezwa mnamo 2020. Hata hivyo, utawala wa Israel haujatekeleza ahadi mpya zilizofikiwa katika marekebisho ya makubaliano ya Julai 2025 ambayo ni pamoja na ongezeko la taratibu la mauzo ya nje hadi kufikia futi za ujazo bilioni 1.8 hadi 2 mwaka 2026. Kwa upande mwingine, matatizo ya kiufundi na usimamizi yamefanya kutekelezwa mkataba huo kukumbwa na vizingiti.
Tel Aviv awali ilihusisha uhaba huo na matatizo ya kiufundi na kutangaza kuwa tatizo hilo lingetatuliwa ifikapo Oktoba 2025; lakini baadaye ilidhihirika kwamba baraza la mawaziri la Netanyahu na baadhi ya kamati za Knesset (Bunge la Israel) zinakusudia kusitisha utekelezaji wa awamu mpya ya makubaliano kutokana na tofauti za kisiasa kati yake na Misri kuhusu hali ya Gaza na uwepo wa jeshi la Misri huko Sinai, na hata kutaka kujadili bei ya gesi siku zijazo.
Ukweli wa mambo ni kuwa, baraza la mawaziri la Netanyahu limegeuza makubaliano haya ya kiuchumi kuwa chombo cha kisiasa kudumisha uungwaji mkono wa mrengo wa kulia na kuepuka shinikizo la mahakama kutokana na kesi za ufisadi na ukosoaji wa kiusalama. Kwa kuhujumu mapatano ya gesi, wafuasi wa mrengo wa kulia wa Israel wanatafuta kuendeleza anga ya vita huko Gaza na kuunda hali ya mvutano na Misri ili kuitumia katika siasa zao za ndani.
Tovuti ya biashara ya Israel ya BizPortal imedai katika ripoti yake kwamba Misri inapata mabilioni ya dola kila mwaka kutokana na biashara ya gesi na Israel. Kwa mujibu wa ripoti hiyo, Israel inasafirisha gesi yake kwenda Misri kupitia eneo la gesi la Leviathan, na sehemu kubwa yake husafirishwa hadi Ulaya kupitia mitambo ya kutengenezea gesi ya Misri.
Takriban asilimia 80 ya faida kutokana na mauzo haya ya nje huenda Misri. Chini ya makubaliano ya sasa, Israel inatazamiwa kuiuzia Misri gesi yenye thamani ya dola bilioni 130 katika kipindi cha miaka kumi na mitano ijayo, huku sehemu kubwa ya fedha hizo zikisalia katika uchumi wa Misri.
Mirengo ya kufurutu ada katika utawala wa Kizayuni inaamini kuwa, kuendelea kusafirisha gesi kwenda Misri kutaimarisha uchumi wa Cairo na kwamba hilo litazuia mipango yao ya kuishinikiza Gaza na kukwamisha vizuizi vyovyote katika njia ya vitisho vinavyohusiana na kulazimika kuyahama makazi yao wakazi wa Ghaza. Pia wana wasiwasi kuwa bei ya gesi haitakuwa ya kiadilifu kwa Israel katika siku zijazo.
Netanyahu hawezi kusitisha kabisa mauzo ya gesi kwenda Misri kwa sababu makampuni ya kimataifa yenye ubia katika eneo la gesi la Leviathan hasa kampuni ya Marekani ya Chevron yameweka shinikizo kubwa kwa baraza la mawaziri la Israel.
Makampuni hayo yamewekeza sana katika uwanja huu, na njia pekee ya kiuchumi ya kuuza gesi nje ni kupitia mtandao wa usambazaji wa gesi wa Misri. Njia zingine mbadala ni ghali sana au hazina uwezo kabisa wa kuuza nje.
Haya yanajiri huku Misri ikijiandaa kupunguza kwa kiasi kikubwa uagizaji wa gesi kutoka Israel, hadi pale ambapo kuna uwezekano wa kusitishwa kwa kiasi uagizaji wa gesi hiyo ifikapo majira ya kiangazi ya 2026. Misri sasa imekuwa nchi inayoagiza gesi asilia kutoka Afrika Kaskazini na inapanga kushikilia zabuni za kila mwezi kwa bei nafuu zaidi.
Misri hivi majuzi ilifanya zabuni ya kununua shehena tatu za gesi asilia na imekubali kuagiza shehena 20 zaidi kutoka makampuni ya Saudia, Ufaransa, Uholanzi na Azerbaijan ifikapo mwisho wa mwaka huu. Mikataba pia imetiwa saini kuagiza shehena zipatazo 125 mwaka 2026 ili kufidia upungufu wowote wa gesi kutoka kwa utawala wa Israel.
Hatimaye, mkataba wa gesi wa Misri na Israel, ambao ulipaswa kuwa mojawapo ya ushirikiano mkubwa wa nishati katika eneo hilo, sasa uko katika hatari ya kusambaratika kutokana na mchanganyiko wa mambo ya kisiasa, kiusalama na kiuchumi. Hali hii inaonesha kuwa uhusiano wa kiuchumi kati ya utawala wa Israel na Misri unaathiriwa pakubwa na matukio ya kisiasa na kiusalama katika eneo.