Ripoti, hiyo iliyopewa jina, “Janga la Ukosefu wa Usawa Kenya: Mgawanyiko Mkubwa wa Kiuchumi,” inaonyesha kuwa pengo kati ya matajiri na maskini limechochewa zaidi na ufadhili mdogo kwa sekta muhimu kama elimu, afya na kilimo.
Mwaka 2024, kati ya kila shilingi 100 iliyokusanywa kama ushuru, 68 zilitumika kulipa deni la taifa, kiasi ambacho ni mara mbili ya bajeti ya elimu na karibu mara 15 ya bajeti ya afya. Matokeo yake, watoto wanaotoka katika familia maskini hupata upungufu wa karibu miaka mitano ya masomo kuliko wale wa familia tajiri.
Kiwango cha fedha kinachotumiwa kwa kila mwanafunzi wa shule ya msingi sasa ni asilimia 18 tu ya kile kilichotolewa mwaka 2003. Katika sekta ya afya, ni watu milioni nne pekee ndio wanaochangia kikamilifu katika Mfuko wa Bima ya Afya ya Jamii.
“Hii inaonyesha kuwa uchumi unafaidi matajiri pekee”
Ripoti inasema wazi kwamba tatizo hili ni la kimfumo, linalochochewa na sera zisizozingatia haki na ukosefu wa hatua za kisiasa. Rodgers Kidia afisa wa utawala wa shirika la Oxfam amesema ripoti hiyo inaonyesha kuwa uchumi unafaidi matajiri pekee.
“Ripoti hii inaonyesha kuwa Kenya ina kiwango cha kushangaza cha 16 duniani, asilimia 47 ya Wakenya wanaishi katika umaskini, tangu mwaka 2015 watu milioni saba wameiingia kwa umaskini huku Uchumi ukikua kwa asilimia tano kwa mwaka. Wakenya 125 wanamiliki utajiri wa watu milioni 47. Hii inaonyesha kuwa Uchumi unafaidi matajiri pekee”, alisikitishwa Kidia.
Bei ya vyakula ni asilimia 50 juu zaidi ikilinganishwa na mwaka 2020, huku familia masikini zikiumia zaidi. Katika jiji la Nairobi, mfumuko wa bei kwa wananchi wa kipato cha chini ulikuwa asilimia 27 juu zaidi ya ule wa walio na kipato cha juu katika kipindi cha 2020–2024. Hillary Kodieng ni afisa wa raslimali na madini wa shirika la Oxfam.
“Serikali yetu inafaa kuchukulia ripoti hii kwa uzito, ni kukosekana kwa usawa, ili kuweza kusawazisha wananchi wake. Raia wanakosa chakula na kiwango cha chakula kwa kila mkenya kimepunguka maradufu”, alisema Kodieng.
Mageuzi ya kodi yahitajika
Soko la ajira linaendelea kutawaliwa na sekta isiyo rasmi kwa asilimia 85, na hivyo kuendeleza mishahara midogo, pengo la kijinsia na kutegemea undugu au mitandao ya kifamilia kupata ajira nzuri.
Wanawake, ambao ni asilimia 38 ya wafanyakazi wa sekta rasmi, hupata wastani wa asilimia 62 ya mapato ya wanaume na mara nyingi hubebeshwa majukumu ya bila malipo.
Oxfam inapendekeza mageuzi ya kodi, uwekezaji mkubwa katika elimu na afya, upanuzi wa ajira zenye staha na mageuzi ya ardhi. Kwa hatua hizi, Kenya inaweza kujenga nchi iliyo sawa zaidi, yenye fursa kwa wote.