Katika ulimwengu wa uhusiano, maneno yana uzito mkubwa kuliko tunavyodhani.
Mara nyingi, si vitendo bali kauli zinazotamkwa kwa hasira, dharau au kejeli ndizo zinazochangia misukosuko kwenye ndoa nyingi.
Kwa upande wa wataalamu wa saikolojia na wanandoa wenye uzoefu, neno moja tu likitamkwa mahali pabaya na kwa hisia hasi, linaweza kuacha jeraha lisilopona na hata kuisambaratisha ndoa.
“Maneno yana nguvu ya kujenga au kubomoa. Neno moja linaweza kuumiza moyo wa mwenza wako kiasi kwamba upendo ukaanza kufifia,” anasema Halima Mwaipopo, mshauri wa ndoa na kuongeza: “Watu wengi hujidanganya kuwa ni hasira tu, lakini matamshi hasi ni kama sumu inayonywewa polepole.”
Emmanuel Lema, mkazi wa Arusha, anakumbuka siku aliyokosana na mke wake aliyeishi naye kwa miaka saba kwa kauli moja aliyodhani ni ya mzaha.
“Nilimwambia, ‘Wewe huna maana kwangu tena!’ kwa hasira baada ya ugomvi wa kawaida. Sikutarajia kuwa hiyo kauli ingemuumiza sana,” anasema Lema kwa sauti ya huzuni.
Anaongeza: “Tangu siku hiyo, mke wangu alianza kubadilika. Tulikuwa tukizungumza kwa mashaka, hakukuwa na tena ile chembe ya upendo. Miezi sita baadaye alifungasha virago.”
Kwa mujibu wa wataalamu wa masuala ya uhusiano, maneno kama “huwezi kitu,”“nimekosea kukuoa,” au hata “nakuchukia,” huweza kuchochea majeraha ya kihisia yasiyopona kwa urahisi.
Maneno haya yana nguvu kubwa katika kuathiri nafsi ya mtu, hasa pale yanapotolewa na mtu wa karibu au mwenye nafasi maalum katika maisha yetu. Kauli kama hizi huondoa imani ya mtu kwa nafsi yake, hujenga hofu, na mara nyingi huacha kovu la ndani linaloweza kudumu kwa miaka mingi.
Watu wengi walioathirika na maneno ya aina hii huishia kujiona hawana thamani, hawastahili kupendwa, au hawawezi kufanikiwa katika maisha.
Wataalamu wanashauri kwamba katika uhusiano, mawasiliano yenye upendo na heshima ndiyo msingi wa amani na uelewano. Badala ya kutumia maneno ya kudhalilisha, ni vyema kujenga mazungumzo yenye kuleta faraja na matumaini.
Mfano, badala ya kusema “huwezi kitu,” unaweza kusema “jaribu tena, naamini unaweza kufanya vizuri zaidi.” Hata wakati wa hasira au maumivu, ni muhimu kujizuia na kufikiri kabla ya kuzungumza. Hasira hupita, lakini athari za maneno mabaya hubaki.
Aidha, maneno mazuri yana uwezo wa kuponya. Neno moja la kutia moyo linaweza kumfanya mtu apate ujasiri wa kusonga mbele, kujitambua na kuboresha maisha yake.
Kwa hiyo, katika kila uhusiano iwe wa kifamilia, kirafiki, au kimapenzi, tunapaswa kuzingatia kwamba maneno tunayoyazungumza ni kama mbegu; yakipandwa kwa upendo, huleta matunda ya furaha na amani, lakini yakipandwa kwa chuki, huzaa maumivu na uharibifu.
Hivyo basi, tuchague kila siku kutumia lugha ya kujenga, kusamehe, na kupenda, kwa sababu maneno yetu yana nguvu ya kubadilisha maisha ya wale tunaowazungumzia.
“Watu wengi hawatambui kuwa saikolojia ya mwanadamu hushika zaidi maumivu ya kihisia kuliko ya mwili,” anafafanua Dkt George Kinabo, ambaye ni mwanasaikolojia.
Anasema neno moja chafu linaweza kupasua moyo kama kisu. Na kwa bahati mbaya, majeraha haya hayaonyeshi damu, ila huharibu kwa ndani.
Kosa dogo, madhara makubwa
Katika jamii ya leo, ambapo mitandao ya kijamii imerahisisha mawasiliano, mara nyingine watu hujikuta wakituma ujumbe au kuandika maoni ya dharau bila kufikiri. Hali hii inaongeza uwezekano wa kuvunjika kwa ndoa kwa sababu ya maneno yasiyofaa.
“Mume wangu aliandika kwenye Facebook kuwa ‘wanawake hawana maana, ni matatizo tu.’ Nilihisi ameniambia hivyo moja kwa moja, maana mimi ni mke wake. Tulipogombana na kumkumbusha, alisema niliichukulia vibaya. Ila tokea hapo mambo hayakuwa sawa,”anasimulia Jesca Mwakibete.
Wataalam wanasisitiza umuhimu wa kuchagua maneno kwa uangalifu, hata katika hali ya hasira au majibizano. Dk Kinabo anashauri: “Ni vyema kutulia kabla ya kusema. Ukihisi una hasira, kaa kimya kwanza. Maneno unayosema ukiwa na hasira hayawezi kufutwa.”
Jenga, usibomoe
Katika kujenga ndoa imara, maneno ya upendo, kuthamini na kutia moyo yanashauriwa kuwa msingi. Badala ya kulaumu au kubeza, wanandoa wanatakiwa kuwa na mazungumzo ya kujenga na yanayoakisi heshima.
“Tumejifunza kuwa kila siku tunapaswa kuambiana ‘nakupenda’, ‘asante’, na ‘samahani’. Hayo maneno matatu yameokoa ndoa yetu mara nyingi sana,” anasema John Masanja akiungwa mkono na mkewe Miriam, ambao wamekuwa kwenye ndoa kwa miaka 12.
Kwa mujibu wa takwimu kutoka Ofisi ya Taifa ya Takwimu (NBS), zaidi ya asilimia 35 ya ndoa nchini Tanzania huvunjika ndani ya miaka mitano ya kwanza. Moja ya sababu kubwa inayotajwa ni mawasiliano mabovu na maneno ya kuumiza.
Neno moja linaweza kuwa tofauti kati ya amani na machafuko. Katika ndoa, maneno ni silaha na pia tiba. Kwa kutumia maneno mazuri, wanandoa wanaweza kujenga msingi imara wa maelewano, heshima na upendo wa kweli. Lakini kwa neno moja lisilo sahihi, kila kitu kinaweza kusambaratika.
“Ni rahisi kusamehe tendo, lakini si rahisi kusahau neno baya,” anasisitiza Halima Mwaipopo na kuongeza: “Chagua maneno yako kama vile unachagua mbegu bora za kupanda kwani zitazaa mavuno ya upendo au hasira, kulingana na unachopanda.”