NI mida ya usiku, wanaonekana wanafunzi wa shule ya msingi katika kituo cha daladala wakisubiri usafiri jijini Dar es Salaam. Nalazimika kuwahoji sababu za kuwa kituoni hapo muda huo ambao watoto wanakuwa nyumbani.
Swali langu lingine kwa hao watoto likajielekeza kufahamu sababu za kulazimika kusafiri umbali namna hiyo nikitaka kufahamu kama maeneo wanayoishi hakuna shule. Kuhusu sababu za kuwepo usiku katika kituo cha daladala, nikaelezwa kuwa wapo katika madarasa ya mitihani, hivyo wanalazimika kusoma muda wa ziada baada ya wenzao kurudi nyumbani. Hili nalo ni tatizo; shule zinasaka ufaulu ‘mtamu’.
Kuhusu kuwepo shule ya/za karibu, wakathibitisha kuwa zipo isipokuwa wazazi wao wamependelea shule hiyo (sitaitaja). Fikiria, unakutana na mtoto anaishi Tegeta anasoma Kigogo au anaishi Kiluvya anasoma shule iliyoko Posta! Wakati maeneo hayo zipo shule kibao! Na kiwango cha ufaulu (wanachofuata wengi) hakina tofauti na huko wanakowapeleka watoto. Mathalani kutoka Tegeta hadi Kigogo, anavuka shule zote zilizoko Tegeta yenyewe, Mbezi, Kawe, Mwenge, Ubungo, Makumbusho, Kinondoni na Magomeni.
Inaingia akilini kweli? Laiti kama kungelikuwa na usafiri maalumu, hilo suala la kusoma mbali au kuchelewa shuleni lisingeonekana tatizo kubwa. Lakini kutokana na mazingira ya usafiri, ikiwa ni pamoja na hatari ya kuvuka barabara zilizosheheni vyombo vya moto, kuna tatizo kubwa kwa wazazi kuwapeleka watoto wao wadogo katika shule zilizo mbali na makazi yao.
Mara nyingi watoto hao hulazimika kutumia usafiri wa daladala kila siku asubuhi na jioni ili kufika shuleni na kurudi nyumbani. Wengine masikini utawaona wakiomba msaada kwa watu wazima wawavushe barabara.
Ingawa mzazi anaweza kutetea uamuzi kwamba nia ni kumpeleka mtoto sehemu yenye elimu bora, bado si sababu yenye mashiko ikilinganishwa na hatari zinazomkabili mtoto. Hata kwa wazazi waliopeleka watoto kwenye shule binafsi zenye usafiri wa uhakika, pia ukaribu wa shule una faida maana kwa kumpeleka mbali, pia hulazimu mtoto kukatisha usingizi ili kuamka mapema kuwahi basi, jambo ambalo kiafya lina athari.
Ninapozungumzia shule za serikali, ni vyema ikazingatiwa kwamba serikali imefanya jitihada kubwa za kuhakikisha shule za msingi na sekondari zinapatikana karibu na wananchi. Kwa mujibu wa sera ya elimu ya Tanzania, kila mtaa na kila kijiji kinapaswa kuwa na shule ya msingi, na kila kata kuwa na angalau shule moja ya sekondari.
Utekelezaji huu umesaidia kupunguza changamoto za wanafunzi kusafiri umbali mrefu. Hivyo basi, mzazi anapompeleka mtoto mbali na nyumbani inakuwa ni kwa utashi binafsi unaoshindwa kuzingatia athari kwa mtoto. Moja ya athari za kusoma mbali na nyumbani ni hatari ya usalama barabarani.
Mtoto mdogo anapolazimika kupanda daladala asubuhi na jioni, anakutana na msongamano wa magari, msukumano wa abiria, na wakati mwingine vitendo vya udhalilishaji au unyanyasaji.
Wazazi wengi hawana uhakika wa watu ambao watoto wanakuwa nao ndani ya daladala au katika vituo vya daladala hali inayoweza kuhatarisha usalama wao wa kimwili na kisaikolojia.
Aidha, ajali za barabarani ambazo zimekuwa zikishuhudiwa mara kwa mara, zinaongeza hofu kwa kila mzazi mwenye mtoto anayesafiri umbali mrefu kila siku. Mbali na usalama, kuna changamoto ya muda na uchovu. Mtoto anayelazimika kuamka saa 10 alfajiri ili kufuata daladala asifike shuleni akiwa amechelewa, mara nyingi hukosa muda wa kupumzika na kujiandaa vizuri.
Wengine hufika shuleni wakiwa wameshachoka, jambo linalopunguza umakini wao darasani. Vilevile, muda mwingi wa kusafiri unawaondolea nafasi ya kujisomea au kushiriki michezo na shughuli za kijamii baada ya masomo. Hatimaye, mtoto hubaki na maisha yenye msongo mkubwa bila sababu ya msingi. Pia, kuna suala la gharama za kifedha.
Usafiri wa daladala kila siku kwa mtoto mmoja ni mzigo mkubwa kwa familia yenye kipato cha kawaida. Wazazi wengi hulazimika kulipia nauli ya kila siku, wakati shule iliyo jirani ingeondoa kabisa gharama hiyo. Fedha hizo zingeweza kutumika katika mahitaji mengine muhimu kama chakula bora, vifaa vya shule au bima ya afya ya mtoto.
Vilevile, kusoma karibu na nyumbani humjengea mtoto ukaribu na jamii yake. Mtoto anayesoma katika shule ya jirani huweza kutembea na wenzake, kushiriki michezo pamoja, na kujenga urafiki wa kudumu. Hii humsaidia kujitambulisha kama sehemu ya jamii anayoishi na kuwa na mshikamano na watoto wenzake.
Hali hii ni tofauti na mtoto anayesoma mbali, ambaye mara nyingi hukosa muda wa kushirikiana na wenzake wa mtaa wake kwa sababu muda mwingi anautumia barabarani. Ni kweli kwamba wazazi huangalia ubora wa shule kabla ya kumpeleka mtoto.
Lakini huo ubora unaotafutwa ni upi ukilinganishwa na hatari zinazowakabili watoto wao kama nilivyoziainisha? Wapo wazazi wengine hujitetea kuwa hawana makazi ya kudumu kwani wanaishi nyumba za kupanga. Hivyo wanapohamia eneo lingine hulazimika kuwaacha watoto katika shule ya awali.
Hili nalo halina mashiko mbele ya ustawi wa mtoto! Isitoshe, mchakato wa kumhamisha mtoto kwenda shule ya karibu haina usumbufu tena kama ilivyokuwa zamani kabla ya matumizi ya mifumo.
Suala la mtoto kusoma mbali kwa shule ambazo mwanafunzi analazimika kwenda na kurudi kila siku nyumbani kwa usafiri usio wa uhakika, halina budi kutafutiwa ufumbuzi kwa njia tofauti ikiwemo mamlaka za shule kuwaita na kuwashauri wazazi na walezi wanaohusika vinginevyo, ni kuwatesa watoto.