Katika wiki za hivi karibuni, Marekani ilisaini mikataba mipya ya afya na nchi kadhaa za Afrika, ikiwa ni pamoja na Kenya, Rwanda, na Liberia. Ikiwasilishwa kama kuvujika kwa mfumo wa zamani wa misaada, ushirikiano huu wa pande mbili unalenga kuimarisha mifumo ya afya ya kitaifa kwa kufanya kazi moja kwa moja na serikali. Mabadiliko haya yanakubaliwa na Washington katika muktadha wa kujiondoa kutoka kwa mifumo ya kitamaduni ya pande nyingi.
Imechapishwa:
Dakika 3 Wakati wa kusoma
Matangazo ya kibiashara
“Ni wazi tuko katika enzi mpya ya usaidizi wa afya.” Hali imewekwa. Kwa Mignon Houston, Naibu Msemaji wa Wizara ya Mambo ya Nje ya Marekani, mikataba mipya ya afya iliyohitimishwa kati ya Washington na nchi kadhaa za Afrika inaashiria mabadiliko ya makusudi katika jinsi Marekani inavyoingilia kati afya ya umma barani humo.
Liberia, sehemu ya kuanzia ya mfumo mpya
Makubaliano na Liberia yaliyosainiwa Desemba 11, 2025, ni ishara ya mabadiliko haya. Huu ni mkataba wa ushirikiano wa afya wa miaka mitano, usiofungamana wa jumla ya dola milioni 176, ambapo hadi dola milioni 125 zikifadhiliwa na Marekani.
“Makubaliano haya yanalenga kuunga mkono mfumo kamili wa afya, na kuiwezesha Liberia kurejesha udhibiti wa misaada ya Marekani hatu kwa hatua kwa kuijumuisha katika mfumo wake wa afya,” anaelezea Mignon Houston.
Kulingana na Mignon Houston, makubaliano haya yanavunjika na mfumo wa muda mrefu: “Kwa muda mrefu, Marekani ilifadhili mifumo sambamba, ambayo mara nyingi husimamiwa na mashirika yasiyo ya kiserikali na kujitenga na mfumo wa kitaifa. Sasa, lengo ni kwamba misaada iunganishwe moja kwa moja katika mfumo wa umma, kwa kasi na kulingana na uwezo wa nchi.”
Katika nchi ambayo bado imeathiriwa na janga la Ebola, Washington inaiwasilisha Liberia kama jaribio kubwa la mbinu hii mpya: kuimarisha maabara, ufuatiliaji wa magonjwa, huduma za msingi za afya, na uwezo wa kukabiliana na migogoro, ikiwa ni pamoja na nje ya Monrovia.
Kenya: Mkataba kabambe… na wenye utata
Kabla ya Liberia, mfumo huu mpya ulitekelezwa kwa kiwango kikubwa nchini Kenya. Mkataba huo, uliosainiwa Desemba 4, 2025, unatoa mfumo wa ushirikiano wa afya wa dola bilioni 2.5 kwa miaka mitano, ikiwa ni pamoja na hadi dola bilioni 1.6 za Marekani kwa ajili ya programu za afya za kipaumbele: VVU, kifua kikuu, malaria, afya ya mama na mtoto, kutokomeza polio, pamoja na ufuatiliaji wa magonjwa na mwitikio wa janga.
Kwa upande mwingine, Nairobi iliahidi kuongeza matumizi yake ya kitaifa ya afya kwa dola milioni 850, ili kuchukua hatua kwa hatua sehemu kubwa ya ufadhili huo.
Lakini makubaliano hayo yameibua wasiwasi mkubwa, hasa kuhusu utawala wa data za afya. Mashirika ya kiraia yamechukua hatua za kisheria, na kuigeuza Kenya kuwa kesi ya majaribio kwa kukubalika kisiasa na kijamii kwa mfumo huu mpya.
“Serikali ya Kenya ina umiliki kamili wa data yake,” anadai Mignon Houston. “Hakuna kushiriki data binafsi. Data inayotumika ni data ya epidemiolojia, muhimu kwa kufuatilia magonjwa ya mlipuko na kutoa aina sahihi ya usaidizi kwa wakati unaofaa.”
Rwanda, ushirikiano uliobinafsishwa
Nchi nyingine inayohusika ni Rwanda, ambayo ilisaini makubaliano ya afya na Washington mnamo Desemba 5, 2025. Marekani na Rwanda zilisaini makubaliano ya afya ya miaka mitano, yenye thamani ya dola milioni 228, huku hadi dola milioni 158 zikifadhiliwa na Washington. Kigali, kwa upande wake, imeahidi kuongeza uwekezaji wake wa kitaifa wa afya kwa dola milioni 70.
“Mikataba hii si sawa. Imeundwa kwa kila nchi,” anabainisha Mignon Houston. “Timu zetu za kiufundi hufanya kazi moja kwa moja na mamlaka za afya za kitaifa, kulingana na vipaumbele na uwezo maalum wa kila serikali.”