Muonekano wa Yesu ulikuwa vipi, Wanahistoria wanasema nini?

Kwa Wakristo wengi duniani, tarehe 25 Desemba huadhimishwa kama siku ya kuzaliwa kwa Yesu Kristo, mwanaume anayeaminika kuishi zaidi ya miaka 2,000 iliyopita. Hata hivyo, kwa karne nyingi kumekuwepo na mjadala kuhusu sura yake halisi, kwani taswira iliyojengeka kwa muda mrefu haikubaliki na tafiti za kihistoria.

Taswira iliyoenea zaidi ni ya mwanaume mweupe, mwenye ndevu na nywele ndefu, mara nyingi akiwa na macho ya buluu. Picha hii, iliyobuniwa kutokana na utamaduni wa Ulaya kupitia sanaa na dini, imezoeleka kwa mabilioni ya Wakristo. Hata hivyo, wanahistoria na wataalamu wa dini wanasema kuwa taswira hiyo haina msingi wa kihistoria.

Kwa mujibu wa tafiti, Yesu wa kihistoria alikuwa Myahudi wa Mashariki ya Kati, mwenye nywele nyeusi, ngozi ya kahawia na mwili mwembamba. Alikuwa na nywele fupi, kama ilivyokuwa kawaida kwa Wayahudi wa wakati wake.

Changamoto ya kubaini sura ya Yesu inatokana na chanzo kikuu cha imani ya Kikristo – Biblia. Vitabu vya Agano Jipya vinavyoeleza maisha na mafundisho ya Yesu havielezi mwonekano wake wa kimwili.

“Injili hazitupi maelezo ya sura yake. Hazisemi alikuwa mrefu au mfupi, mwenye nguvu au la. Kinachotajwa tu ni kwamba alikuwa na umri wa takribani miaka 30,” anasema Joan E. Taylor, mwanahistoria na mhadhiri wa teolojia katika Chuo cha King’s College London.

André Leonardo Chevitarese, mwanahistoria na profesa katika Chuo Kikuu cha Shirikisho cha Rio de Janeiro, anaeleza kuwa wanafunzi wa kwanza wa Yesu hawakutilia maanani sura yake.

“Walichojali zaidi ni mafundisho na ujumbe wake, si mwonekano wake wa kimwili. Huu ni ukosefu wa ushahidi unaoleta changamoto kubwa kwa wanahistoria,” anasema.

Mnamo mwaka 2001, akifanya mahojiano na Richard Neave, mtaalamu wa anatomia kutoka Uingereza, alitumia mbinu za kisayansi kuunda taswira inayokaribia uhalisia wa Yesu.

Kwa kutumia fuvu za watu wa karne ya kwanza kutoka eneo la Mashariki ya Kati, yeye na timu yake waliunda mfano wa uso kwa teknolojia ya pande tatu (3D).

Matokeo yalionyesha mwanaume mfupi kwa wastani, mwenye urefu wa takribani mita 1.60, uzito wa karibu kilo 50, na ngozi ya rangi ya kahawia.

Taylor na watafiti wengine wanaunga mkono hitimisho hilo.

“Wayahudi wa wakati huo walifanana sana na Wayahudi wa Iraq ya leo. Yesu huenda alikuwa na nywele nyeusi sana, macho meusi na ngozi nyeusi kiasi – mwanaume wa kawaida wa Mashariki ya Kati,” anaeleza.

Cícero Moraes, mtaalamu wa antropolojia ya uchunguzi wa kisayansi kutoka Brazil, anasema hakuna shaka kuhusu rangi ya ngozi ya Yesu.

“Kutokana na mazingira ya eneo hilo na jua kali la jangwani, ni wazi alikuwa na ngozi ya rangi ya kahawia au nyeusi,” anasema.

Moraes tayari ameunda michoro ya watakatifu 11 wa Kikatoliki na pia ameunda picha ya kisayansi ya Yesu Kristo.

Kuhusu mtindo wa maisha, Pedro Lima Vasconcellos, mwanateolojia na profesa katika Chuo Kikuu cha Jimbo la Alagoas, anaeleza kuwa Yesu alikuwa mtu aliyeishi maisha ya uhamaji.

“Njia sahihi ya kumfikiria Yesu ni kama mhubiri anayehama-hama jangwani, akitembea kati ya vijiji na maeneo makavu,” anasema.

Swali la nywele ndefu nalo limezua mjadala. Katika barua yake kwa Wakorintho, mtume Paulo anaeleza kuwa ni aibu kwa mwanaume kuwa na nywele ndefu, jambo linaloashiria kuwa Yesu hakufuata mtindo huo.

Joan E. Taylor anaongeza kuwa katika utamaduni wa Kirumi wa wakati huo, mwanaume aliyekubalika kijamii alikuwa na ndevu kamili na nywele fupi.

Kwa mujibu wa Chevitarese, picha za awali kabisa za Yesu kutoka karne ya tatu zinamwonyesha kama kijana mwenye nywele fupi na asiye na ndevu.

“Ni taswira ya mwanafalsafa au mwalimu, si mungu mwenye sura ya kifalme,” anasisitiza.

Wilma Steagall De Tommaso, mtafiti wa sanaa ya kidini, anaeleza kuwa kwa historia yote ya Ukristo, Yesu ameonyeshwa kwa namna mbalimbali kulingana na nyakati na tamaduni.

“Anaweza kuonekana kama mwanafalsafa mwenye ndevu, anavaa kanzu, mchungaji mnyenyekevu, au kiumbe wa kiungu mwenye utukufu,” anasema.

Joan analinganisha kwamba picha ambazo zimekuwepo kwa miaka mingi zimekuwa zikitaka kuonyesha sura ya Yesu, yaani, sura ya Mungu, Mwana wa Mungu – si Yesu/Yesu wa kibinadamu.

“Ni uamuzi ambao umekuwa ukinisumbua kila wakati. Nilitaka kumuona Yesu waziwazi,” aeleza.

Taswira ya Yesu mwenye nywele ndefu na ndevu ilianza kushamiri kati ya karne ya tano na ya kumi na tano, kipindi ambacho sanaa ya kidini ilianza kumuonyesha Kristo kwa sura inayofanana na wafalme na watawala wa Dola ya Kirumi. Lengo lilikuwa kuonesha nguvu na ushindi wake wa kiroho.

Francisco Borba Ribeiro Neto, mwanasosholojia na mratibu wa Kituo cha Imani na Utamaduni katika Chuo Kikuu Katoliki cha São Paulo, anasema kuwa picha nyingi za Yesu hazikulenga uhalisia wa kihistoria, bali ujumbe wa kiimani.

“Katika makanisa ya Mashariki, taswira za Kristo hufuata kanuni za kiishara; Magharibi, wasanii walikuwa huru zaidi kuwasilisha mitazamo yao binafsi,” anasema.

Kwa mfano, paji la uso la juu, na mikunjo ya uso hasa kati ya macho, inaonyesha upole na uwezo wa kuangalia zaidi ya ulimwengu huu tunamoishi; katika picha zenye watu wengi, anaonekana kuwa mrefu, akionyesha kwamba anatoka kwa watu wa kawaida; na pale msalabani, anaonekana akiwa hai na katika utukufu, akionyesha kufufuka kwake.

Ribeiro Neto anasisitiza: “Inaweza kuwa sura ya mtu mpole, kama inavyoonekana katika picha za baroque, au Kristo akiteseka na kuuawa, kama katika picha za Caravaggio na Goya.”

Mwanasosholojia huyu anaendelea: “Tatizo la sura halisi ya mtu aliyeishi zamani ni tatizo la wakati wetu, badala ya kuwasilisha mawazo yenye kujenga ambayo yameonyesha kutofautiana mbalimbali katika suala la utambulisho unaohusishwa na picha zilizopotoka.”

“Katika kiwango hiki, tatizo si kuwa na Kristo wa rangi ya kahawia na macho ya bluu. Ni kwamba tuna waumini weusi au Dimudim, au kama wale wa kabila la caboclo, wanaofikiri kuwa sura ya Mungu inapaswa kuonekana kama watu weupe kwa sababu wako ‘na mamlaka ya juu’ kwa hali ya juu.

Kulingana na mwanahistoria Chevitarese, tofauti hii kati ya Yesu “mweupe” na waumini wapya kutoka nchi za mbali ilipunguzwa na utafutaji wa sanamu inayofanana naye kwa karibu, “Yesu wa jamii fulani”.

Kwa sababu hiyo, tamaduni mbalimbali zimeunda taswira zao za Kristo. Nchini Ethiopia anajulikana kama Yesu Mweusi, huku katika maeneo ya Asia akionyeshwa kwa sura zinazofanana na watu wa huko.

“Sanamu za Yesu huko Macao, koloni la zamani la Ureno nchini China, zinamuonyesha kwa macho yanayoonekana kurudi nyuma, akiwa amevaa mavazi ya Kichina”.

Nchini Brazil, taswira ya Yesu wa Ulaya sasa inaishi sambamba na picha nyingine zinazomwakilisha Kristo kwa sura za watu wa kawaida wa Brazil, kama ilivyoonekana katika kazi za msanii maarufu Claudio Pastro.

Kwa mtazamo wa kiteolojia, Francisco Catão anahitimisha kuwa kwa waumini, sura ya Yesu si jambo la msingi.

“Kilicho muhimu si mwonekano wake wa kimwili, bali ujumbe wake, matendo yake na huruma ya Mungu iliyodhihirishwa kupitia maisha yake. Taswira ya Yesu ipo mioyoni mwa waumini,” anasema.