Chanzo cha picha, Alamy
Kuumiza au kumdhuru mtu asiye na hatia ambaye hawezi kulipiza kisasi kunaweza kuonekana kuwa ukatili usioweza kuvumilika, lakini ni jambo ambalo hutokea mara nyingi zaidi kuliko inavyoweza kufikirika.
Kwa nini baadhi ya watu huwatendea wengine uovu hata watoto wao wakati ambapo sio tishio? Ni nini chanzo cha tabia hii, na inafanywa kwa madhumuni gani?
Mnamo mwaka1658, mwanafalsafa Mfaransa Blaise Pascal alifikia hitimisho kwamba wanadamu ni “wazuri, wabaya, na kitu kiovu kwa ulimwengu mzima.” Tunapenda na kuchukia, tunasaidia na kudhuru, tunaonyesha amani huku upande wa pili tukimchoma kwa kisu.
Ingawa inaeleweka mtu anapokuwa na hasira au kuwa mkali, ama iwe kujilinda au kulipiza kisasi, inakuwa hadithi tofauti tunapowaona wakiwadhuru wengine bila sababu. Tunaweza kuwauliza pengine, “Mbona wafanye hivyo?”
Kwa namna moja au nyengine, wanadamu hujihusisha na tabia moja hadi nyingine, ama kwa raha zao au kuepuka kuhisi maumivu.
Na pia, binadamu huumia anapomuona mtu akimtendea mwengine maovu.
Kuna sababu mbili kwa nini binadamu anaweza kumdhuru mwingine bila sababu: ama kwa kuwa hawahisi uchungu wa wengine, au kwa sababu wanafurahia kuona wengine wakiteseka!
Kuna sababu ya tatu kwa nini tunaweza kuwadhuru watu ambao hawajatudhuru: tunawaona kuwa tishio, licha ya kuonekana kuwa ni wanaopenda amani.
Mtu anaweza kuwa tishio katika kijami yako, hata kama hawakutishii kukudhuru kimwili au kifedha. Hii inaweza kusaidia kueleza tabia ambazo zinaweza kuonekana kutatanisha kwa mtazamo wa kwanza, kama vile tunapoona mtu akiwadhuru wengine wanaowasaidia kifedha, kwa mfano.
Mkatili na asiyejutia maovu anayofanyia wengine
Mtu mkatili anaweza kufafanuliwa kama anayefurahia kuumiza au kuwadhalilisha wengine.
Ingawa wakatili mara nyingi wanahusishwa na fikira za watesaji na wauaji, aina hii ya ukatili imekithiri sana katika “maisha yetu ya kila siku.”
Watu wanaojihusisha na “ukatili wa kila siku” wanafurahia kuwaumiza wengine au kuwatazama wakiteseka. Kuna uwezekano mkubwa wanafurahia kutazama filamu za kikatili, mapigano, na kuona mateso ya wengine kama kitu cha kuwafurahisha.
Kwa mfano, kuna watu ambao “huonyesha wengine matendo ya kikatili kila siku” kwa njia ya mtandao au kuwanyanyasa wengine shuleni.
Kwa watu wasiojutia maovu wanayofanyia wengine yaani “psychopaths”, hufanya hivyo kwa sababu kuna lengo wanalotaka kufikia.
Watu wengi ambao wanaweza kudhuru, kutesa, au kuua mtu mwingine wataendelea kuandamwa na jinamizi la tukio hilo katika siku zijazo.
Hata hivyo, hakuna shaka kwamba mtu asiyejutia maovu anayofanyia wengine, ni kiashiria kikubwa kwamba anaweza kuwa na uwezekano wa kutumia jeuri dhidi ya wengine bila uhalali au uchochezi.
Kwa kawaida, tunahitaji kujua ikiwa tulionao ni watu wa aina hii au la. Tunaweza kutambua hili kwa usahihi wa hali ya juu kwa kutazama tu uso wa mtu tunayezungumza naye, au kwa kujumuika naye kwa muda mfupi.
Kwa bahati mbaya, watu wa aina hii wanajua wanaweza kudhuru wengine, ndio maana hujaribu kujifanya wazuri na kukwepa na kujitahidi sana kuonyesha muonekano wa kipekee wakati unakutana nao mara ya kwanza.
Lakini sio wote wa kundi hili ni hatari. Wale wanaojitenga na jamii wanaweza kutafuta misisimko kupitia matumizi ya dawa za kulevya au kujihusisha na shughuli hatari.
Sifa hizi zinatoka wapi?
Hakuna anayejua kwa nini baadhi yetu huwa wakatili wa aina hii. Wengine wanasema kwamba kuwa mkatili ni njia ambayo ilitusaidia kuchinja wanyama tulipotegemea kuwinda na kula nyama yao. Wengine wanapendekeza kwamba tabia hizi zilisaidia wale walio nazo kupata nguvu na mamlaka.
Mwanafikra, mwanafalsafa na mwanadiplomasia maarufu wa Kiitaliano Niccolo Machiavelli aliwahi kusema, “Machafuko yanatokana na kutengwa kwa muda na sio wa wanadamu.”
Sambamba na hili, wanasayansi wa neva wanaamini kwamba ukatili inaweza kuwa njia ya kuishi ambayo ilijitokeza wanadamu walipopitia nyakati ngumu.
Wakati vyakula fulani vinapungua, viwango vya vipitisha-habari viitwavyo serotonin katika mfumo mkuu wa neva hupungua. Hili hutufanya tuweze kuwadhuru na kuwaumiza wengine, kwa sababu kufanya hivyo kunatufurahisha zaidi.
Wakati huo huo, ugonjwa wa kisaikolojia unaweza kupatikana.
Kwa kweli, idadi ya watu wanaosumbuliwa na matatizo haya inaweza kuongezeka katika hali ya ushindani isiyo imara.
Uwezo wao unawafanya kuwa mabingwa wa ghiliba na ujanja. Msukumo wao na ujasiri huwawezesha kukabili hatari zozote na kuvuna ndani ya muda mfupi.
Hata hivyo, wakati wanakuwa na sifa hizi zinaweza kuwapa wamiliki wao faida katika ulimwengu wa mashirika, hasa wanaume, ni wa chache wenye uwezokano wa kupata fursa za uongozi.