Ripoti mpya ya kimataifa iliyotolewa leo huko Geneva, Uswisi imeonya kuwa utegemezi unaoendelea wa mafuta ya kisukuku na kushindwa kujiandaa kukabiliana na dunia inayopata joto zaidi tayari kunaleta athari kubwa kwa afya ya binadamu.
Ripoti ya mwaka 2025 ya Lancet Countdown kwa kushirikiana na WHO kuhusu Afya na mabadiliko ya tabianchi imeonesha kuwa viashiria 12 kati ya 20 vinavyofuatilia vitisho kwa afya vimefikia viwango vya juu zaidi katika historia, ikionesha jinsi kutokuchukua hatua dhidi ya tabianchi kunavyogharimu maisha, kusababisha misukosuko katika mifumo ya afya, na kudhoofisha uchumi.
“Mgogoro wa tabianchi ni mgogoro wa afya. Kila sehemu ndogo ya nyuzi joto inayoongezeka inagharimu maisha na riziki,” amesema Dkt. Jeremy Farrar, Msaidizi wa Mkurugenzi Mkuu wa WHO anayehusika na Uboreshaji wa Afya, Kinga ya Magonjwa na Huduma za Afya. Anasisitiza kuwa ripoti hii, iliyotayarishwa kwa ushirikiano wa kimkakati na WHO, inaonesha wazi kwamba kutokuchukua hatua kunaua watu sasa katika nchi zote. Hata hivyo, kuchukua hatua dhidi ya tabianchi ndiyo fursa kubwa zaidi ya kiafya katika zama zetu. Hewa safi, lishe bora, na mifumo imara ya afya vinaweza kuokoa mamilioni ya maisha sasa na kulinda vizazi vya sasa na vijavyo.
Mambo muhimu yaliyobainishwa katika ripoti ya Lancet Countdown 2025
· Kuongezeka kwa vifo vinavyohusiana na joto: Kiwango cha vifo vinavyotokana na joto kimeongezeka kwa asilimia 23 tangu miaka ya 1990, na kusababisha wastani wa vifo 546,000 kila mwaka. Kwa mwaka 2024, mtu wa kawaida alikumbana na siku 16 za joto hatari ambazo zisingetokea bila mabadiliko ya tabianchi. Watoto wachanga na wazee walipata zaidi ya siku 20 za mawimbi ya joto kwa mtu mmoja, ongezeko mara nne ndani ya miaka 20 iliyopita.
· Athari za moto wa misitu na ukame: Ukame na mawimbi ya joto vilihusishwa na watu milioni 124 zaidi kukumbwa na uhaba wa chakula wa kiwango cha wastani au kikubwa mwaka 2023.
· Msukosuko wa kiuchumi: Madhara ya joto ulisababisha upotevu wa saa za kazi bilioni 640 mwaka 2024, sawa na hasara ya uzalishaji yenye thamani ya dola za Kimarekani trilioni 1.09. Gharama za vifo vinavyohusiana na joto kwa wazee zilifikia dola bilioni 261.
· Ruzuku kwa mafuta ya kisukuku zinazidi fedha za tabianchi: Serikali zilitumia dola bilioni 956 kusaidia mafuta ya kisukuku mwaka 2023 zaidi ya mara tatu ya kiwango kilichoahidiwa kusaidia nchi zilizo hatarini kwa mabadiliko ya tabianchi. Nchi 15 zilitumia zaidi katika ruzuku hizo kuliko bajeti zao zote za afya.
· Faida za kuchukua hatua za tabianchi: Kati ya 2010 na 2022, vifo vya mapema 160,000 viliepukwa kila mwaka kutokana na kupungua kwa uchafuzi wa hewa kutoka makaa ya mawe pekee. Uzalishaji wa nishati mbadala ulifikia rekodi ya asilimia 12 ya umeme wa dunia, ukizalisha ajira milioni 16 duniani kote. Wanafunzi wa udaktari wawili kati ya watatu walipokea elimu kuhusu tabianchi na afya mwaka 2024.
“Suluhisho tayari tunazo mikononi mwetu ili kuepuka janga la tabianchi na jamii pamoja na serikali za mitaa duniani kote zinaonyesha kuwa maendeleo yanawezekana, kuondoa kwa haraka mafuta ya kisukuku na kuelekea kwenye nishati safi, mbadala na matumizi bora ya nishati ndilo jambo lenye nguvu zaidi la kupunguza kasi ya mabadiliko ya tabianchi na kulinda maisha. Wakati huo huo, kubadilisha lishe kuwa yenye afya na rafiki kwa tabianchi pamoja na mifumo endelevu ya kilimo kunaweza kupunguza kwa kiasi kikubwa uchafuzi, gesi chafuzi na ukataji miti na kuokoa zaidi ya maisha milioni kumi kwa mwaka.” amesema Dkt. Marina Romanello, Mkurugenzi mtendaji wa Lancet Countdown katika Chuo Kikuu cha London.
Hatua za tabianchi zinazokuza afya
Ingawa baadhi ya serikali zimepunguza kasi ya ahadi zao za tabianchi, ripoti inaonesha kuwa miji, jamii na sekta ya afya zinaongoza njia. Karibu miji yote (834 kati ya 858) imekamilisha au inapanga kukamilisha tathmini za hatari za tabianchi. Mabadiliko ya nishati yanaleta hewa safi, ajira bora kiafya, ukuaji wa uchumi unaopimika na uwekezaji wa ndani.
Sekta ya afya yenyewe imeonyesha uongozi wa kuvutia katika tabianchi, huku utoaji wa gesi chafuzi (GHG) zinazohusiana na afya ukipungua kwa asilimia 16 duniani kati ya 2021 na 2022, huku ubora wa huduma ukiimarika.
Takwimu za WHO zinaonesha kuwa idadi inayoongezeka ya mifumo ya afya inafanya tathmini za hatari na kujiandaa kwa siku zijazo hatarishi. Asilimia 58 ya Nchi Wanachama zimekamilisha tathmini ya udhaifu wa afya na mpango wa urekebishaji, na asilimia 60 zimekamilisha mpango wa kitaifa wa marekebisho ya afya.
Kuangalia mbele kuelekea COP30 , kuweka afya kati ya hatua za tabianchi
Dunia inapojiandaa kwa COP30 huko Belém, Brazil, matokeo ya ripoti ya kimataifa ya Lancet Countdown 2025 yanatoa msingi muhimu wa ushahidi wa kuharakisha hatua za tabianchi zinazoangazia afya. WHO itaendeleza kasi hii kupitia ripoti maalum ya COP30 kuhusu mabadiliko ya tabianchi na afya, itakayotoa mwanga juu ya sera na uwekezaji unaohitajika kulinda afya, usawa, na kufanikisha mpango wa utekelezaji wa Belém, matokeo makuu yanayotarajiwa ya COP30.
Lancet Countdown kuhusu afya na mabadiliko ya tabianchi ilianzishwa kwa ushirikiano na Wellcome, ambayo inaendelea kutoa msaada wa kifedha. Mradi huu unaongozwa na University College London, kwa ushirikiano na WHO na taasisi 71 za kitaaluma na mashirika ya Umoja wa Mataifa duniani kote. Ikiwa katika mwaka wake wa tisa, ripoti hii inatoa tathmini kamili zaidi kuhusu athari za kiafya za mabadiliko ya tabianchi na manufaa ya kuchukua hatua za haraka, ikielekea COP30 nchini Brazil.