Chanzo cha picha, Reuters
Waziri Mkuu wa Poland Donald Tusk amesema ndege za Poland na nyingine za Nato zilidungua ndege kadhaa zisizo na rubani za Urusi ambazo zilikiuka anga ya nchi hiyo wakati wa mashambulizi dhidi ya nchi jirani ya Ukraine magharibi usiku wa tarehe 9-10 Septemba.
Ingawa Ukraine si mwanachama wa Nato, Poland ni mwanachama, na Tusk aliutaka muungano huo kuchunguza uadilifu katika eneo, uhuru wa kisiasa au usalama wa nchi wanachama ulikuwa unatishiwa.
Katika mkutano wa kilele wa Nato mwezi Juni, wanachama 32 wa muungano huo walirejelea “dhamira yao ya wazi ya ulinzi wa pamoja”, inayojulikana kama Kifungu cha 5, na kukubaliana kuongeza matumizi ya ulinzi baada ya miezi kadhaa ya shinikizo kutoka kwa Rais wa Marekani Donald Trump.
Nato ni nini?
Chanzo cha picha, Getty Images
Nato, Shirika la Mkataba wa Atlantiki ya Kaskazini, liliundwa huko Washington DC mnamo 1949 na nchi 12.
Wanachama waanzilishi walikuwa Ubelgiji, Canada, Denmark, Ufaransa, Iceland, Italia, Luxembourg, Uholanzi, Norway, Ureno, Uingereza na Marekani.
Kusudi kuu la Nato lilikuwa kuzuia upanuzi wa Ulaya na Umoja wa Kisovieti – kikundi cha jamhuri za kikomunisti zilizotawaliwa na Urusi ambayo ilivunjwa mnamo 1991.
Muungano huo hauna jeshi lake, lakini nchi wanachama zinaweza kuchukua hatua za pamoja za kijeshi kukabiliana na migogoro ya kimataifa.
Kwa mfano, Nato iliunga mkono Umoja wa Mataifa kwa kuingilia kati vita katika iliyokuwa Yugoslavia kati ya 1992 na 2004.
Pia huratibu mipango ya kijeshi na kufanya mazoezi ya pamoja ya kijeshi.
Vifungu vya 5 na 4 ni nini?
Kifungu cha 5 ni mojawapo ya kanuni za msingi za Nato. Inasema kwamba shambulio la silaha dhidi ya mwanachama mmoja au zaidi litachukuliwa kuwa shambulio dhidi ya wote.
Kwa kujibu, kila mwanachama atachukua “hatua kama inavyoona ni muhimu, ikiwa ni pamoja na matumizi ya silaha, kurejesha na kudumisha usalama wa eneo la Atlantiki ya Kaskazini”.
Dhamana haitoi misingi katika nchi za kigeni au maeneo yaliyo nje ya eneo la muungano, ndiyo maana haikutumika wakati wa Vita vya Vietnam au mzozo wa Visiwa vya Falkland.
Trump hapo awali alitilia shaka uhakikisho wa pande zote za Nato, lakini akizungumza baada ya mkutano wa kilele wa Juni alisema: “Ninasimama na [Kifungu cha Tano], ndiyo maana niko hapa.”
Chini ya Ibara ya 4 nchi wanachama zinaweza kuleta suala lolote la wasiwasi, hasa kuhusiana na usalama kwa Baraza la Atlantiki ya Kaskazini, chombo kikuu cha maamuzi cha kisiasa cha Nato.
Tangu kuundwa kwa Nato mnamo 1949, Kifungu cha 4 kimetumiwa mara saba.
Nchi zipi ni wanachama?
Nato ina wanachama 32 kote Ulaya na Amerika Kaskazini, waanzilishi 12 wa awali pamoja na nchi 20 ambazo zimejiunga tangu 1949.
Baada ya Muungano wa Kisovieti kuanguka, nchi nyingi za Ulaya Mashariki zikawa wanachama, zikiwemo Albania, Bulgaria, Jamhuri ya Czech, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Poland, Romania na Slovakia.
Finaland, ambayo ina mpaka wa nchi kavu wa kilomita 1,340 (maili 832) na Urusi , ilijiunga Aprili 2023. Sweden ikawa mwanachama mnamo Machi 2024.
Wakiwa hawajaegemea upande wowote kwa miongo kadhaa, wote wawili walituma maombi kwa Nato mnamo Mei 2022, muda mfupi baada ya Urusi kuivamia Ukraine.
Ukraine, Bosnia na Herzegovina, na Georgia si wanachama lakini wameomba kujiunga.
Je, wanachama wanatumia kiasi gani katika ulinzi?
Wanachama wa Nato kwa sasa wanatarajiwa kutumia 2% ya mapato yao ya kitaifa, au Pato la Taifa, kwa ulinzi ingawa hii si kwa mujibu wa sheria.
Marekani na nchi ambazo kijiografia ziko karibu na Urusi kama vile Poland na mataifa ya Baltic, zimetumia muda mwingi zaidi.
Mnamo 2024, Marekani ilitumia $935bn (£686bn), ambayo ilikuwa 3.2% ya Pato la Taifa na karibu mara mbili ya matumizi ya ulinzi ya Nato mengine yote yakiwekwa pamoja.
Makadirio ya hivi karibuni yanaonesha kuwa wanachama tisa walishindwa kufikia lengo la 2% mwaka wa 2024, huku Uhispania ikitumia takribani asilimia 1.24 ya Pato la Taifa.
Lengo la 5% lililokubaliwa katika mkutano wa kilele wa Juni linatoza 3.5% ya Pato la Taifa la kila nchi mwanachama kwa matumizi ya msingi ya ulinzi ifikapo 2035, pamoja na hadi 1.5% kwa miundombinu mipana ya usalama.
Uhispania ilikuwa imepinga lengo lililoongezwa kabla ya mkutano huo wa kilele. Serikali ya Ubelgiji na Slovakia pia ziilionesha wasiwasi lakini hatimaye ilikubali ongezeko hilo.
Kabla ya mkutano wa Juni, serikali ya Uingereza ilisema itatumia 2.6% kwa ulinzi wa msingi na 1.5% kwa hatua pana za usalama ifikapo 2027. Matumizi ya ulinzi wa msingi hayatarajiwi kufikia 3.5% hadi tarehe ya mwisho ya 2035.
Haijathibitisha jinsi itakavyofadhili matumizi ya ziada.
Kwanini Ukraine si mwanachama?
Matarajio ya Ukraine kujiunga na muungano huo yamefichwa na vita vinavyoendelea dhidi ya Urusi.
Urusi imekuwa ikipinga mara kwa mara wazo la Ukraine kuwa mwanachama, ikihofia kuwa itaviweka vikosi vya Nato karibu sana na mipaka yake.
Mnamo 2008, muungano huo ulisema kwamba Ukraine inaweza hatimaye kujiunga, na baada ya uvamizi wa Urusi wa 2022, Rais wa Ukraine Volodymyr Zelensky aliomba mchakato huu ufuatiliwe haraka.
Mkuu wa Nato wakati huo, Jens Stoltenberg, alisema Ukraine inaweza kujiunga “kwa muda mrefu” lakini sio hadi baada ya vita kumalizika.
Chanzo cha picha, Getty Images
Hata hivyo, akizungumza katika mkutano wa kilele wa utetezi mjini Brussels Februari 2025, Waziri wa Ulinzi wa Marekani, Pete Hegseth alisema “Marekani haiamini kuwa uanachama wa Nato kwa Ukraine ni matokeo ya kweli ya suluhu iliyojadiliwa”.
Baadhi ya wakuu wa ulinzi wa Nato hawaungi mkono maoni hayo.
Zelensky baadaye alisema alikuwa tayari “kuacha” urais wake ikiwa inamaanisha Ukraine inaweza kujiunga na Nato.
“Ikiwa ili kufikia amani unahitaji kweli niache wadhifa wangu, niko tayari,” aliwaambia wanahabari. “Naweza kuibadilisha kwa uanachama wa Nato.”
Muungano huo hapo awali ulielezea uvamizi wa Urusi kwa Ukraine kama “tishio kubwa na la moja kwa moja kwa usalama wa washirika”.
Haijatuma wanajeshi wake nchini Ukraine au kuanzisha eneo lisiloweza kuruka ndege nchini humo kwa kuhofia kuvutwa kwenye mzozo wa moja kwa moja na Urusi, nchi yenye nguvu kubwa ya nyuklia.
Hata hivyo, nchi wanachama binafsi zimesambaza silaha na vifaa.
Kulingana na shirika la utafiti la Ujerumani la Taasisi ya Kiel, Marekani ilitumia euro 64.6bn (£55.79) kwa msaada wa kijeshi kati ya Februari 2022 na Juni 2025.
Katika kipindi hicho, nchi wanachama wa Umoja wa Ulaya pamoja na Uingereza, Norway, Uswizi na Iceland zimetoa msaada wenye thamani ya Euro 79.8bn (£68.9bn).
Haijabainika ni aina gani ya “dhamana ya usalama” kwa Ukraine iliyoahidiwa baada ya mkutano wa White House itachukua, na ni kwa ukaribu gani inaweza kuakisi ulinzi wa wanachama wa Nato wanaopeana.